ROZWÓD – negatywne przesłanki rozwodu z art. 56 §2 KRO

Jak wynika z art. 56 §2 KRO, mimo zupełnego i trwałego rozkładu pożycia rozwód nie jest dopuszczalny, jeżeli wskutek niego miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków albo jeżeli z innych względów orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Przedmiotem niniejszego artykuły będzie omówienie dwóch ww. negatywnych przesłanek orzeczenia rozwodu.

Dobro wspólnych małoletnich dzieci

Pojęcie dobra dziecka nie zostało przez ustawodawcę zdefiniowane, dlatego też doktryna i orzecznictwo podjęło próby zbudowania definicji tegoż pojęcia. Na uwagę zasługuje propozycja A. Olejniczaka, by „dobro dziecka uważać za wyrażenie oznaczające dodatnią, w społecznej hierarchii wartości, ocenę sytuacji dziecka z punktu widzenia zaspokojenia jego potrzeb za pomocą świadczeń o charakterze majątkowym i niemajątkowym” (zob. Materialnoprawne przesłanki udzielenia rozwodu, s. 52). Ustanowiony w KRO zakaz orzekania rozwodu, jeżeli wskutek niego miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków, został wprowadzony ze względu na ochronę młodego pokolenia i troskę o jego wychowanie (zob. Art. 56 KRO red. Pietrzykowski 2020, wyd. 6/J. Gajda).

W wytycznych z dnia 18.03.1968 r. (sygn. III CZP 70/66), SN wskazał, iż „Oceniając, czy dobro małoletnich dzieci małżonków nie sprzeciwia się rozwodowi, należy przede wszystkim rozważyć, czy rozwód nie spowoduje osłabienia więzi z dziećmi tego z małżonków, przy którym dzieci nie pozostaną, w stopniu mogącym ujemnie wpłynąć na wykonywanie jego obowiązków rodzicielskich”, np. wskutek zawarcia ponownego związku małżeńskiego. Dalej SN wskazał, że okolicznościami, które mają istotne znaczenie dla oceny, czy dobro dzieci ucierpi wskutek orzeczenia rozwodu, są wiek dzieci, ich dotychczasowe stosunki z rodzicami, jak również stan zdrowia czy stopień ich wrażliwości.

Zasady współżycia społecznego

Rozwód nie jest również dopuszczalny, jeżeli mimo braku sprzeczności jego orzeczenia z dobrem wspólnych małoletnich dzieci małżonków, z innych względów orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. W tym miejscu również należy przywołać stanowisko SN z dnia 18.03.1968 r. (sygn. III CZP 70/66): „Przepis ten ma na uwadze sytuacje szczególne, w których – mimo całkowitej i nieodwracalnej martwoty związku małżeńskiego oraz mimo braku innych przesłanek negatywnych – zasady współżycia społecznego przemawiają przeciwko rozwodowi. Sytuacje takie mogą zwłaszcza wchodzić w rachubę wtedy, gdy z zasadami tymi nie dałoby się pogodzić rażącej krzywdy, jakiej doznałby małżonek sprzeciwiający się żądaniu rozwodu, albo gdy przeciw rozwodowi przemawiają poważne względy natury społeczno-wychowawczej, które nie pozwalają na to, by orzeczenie rozwodu sankcjonowało stan faktyczny powstały na tle złego traktowania i złośliwego stosunku do współmałżonka lub dzieci albo innych przejawów lekceważenia instytucji małżeństwa i rodziny lub obowiązków rodzinnych”. Natomiast ww. sprzeczność z reguły nie zachodzi, jeżeli małżonek sprzeciwiający się rozwodowi ponosi wyłączną winę rozkładu pożycia albo gdy przy wspólnej winie brak podstaw do przyjęcia, że wina małżonka, który żąda rozwodu, jest znacznie cięższa.

Najczęstszymi przykładami sprzeczności rozwodu z zasadami współżycia społecznego są: nieuleczalna choroba jednego z małżonków, wskutek której małżonek ten wymaga pomocy moralnej i materialnej współmałżonka i rozwód stanowiłby dla niego rażącą krzywdę; względy natury społeczno-wychowawczej, które nie pozwalają, by orzeczenie rozwodu sankcjonowało stan faktyczny powstały na tle złego traktowania, złośliwego stosunku do współmałżonka lub do dzieci albo na tle innych przejawów lekceważenia małżeństwa i rodziny lub obowiązków rodzinnych. Jeżeli żadna ze wskazanych przez SN w ww. wytycznych sytuacji nie miała miejsca, wówczas orzeczenie rozwodu nie będzie sprzeczne z zasadami współżycia społecznego dlatego, że małżonkowie są osobami w podeszłym wieku (zob. Art. 56 KRO red. Pietrzykowski 2020, wyd. 6/J. Gajda; wyr. SA w Poznaniu z dnia 5.10.2004 r., sygn. I ACa 683/04).