Rozwód- Do wytoczenia powództwa o rozwód uprawniony jest każdy z małżonków (zob. art. 56 § 1 KRO). Uprawnienie to ma charakter ściśle osobisty i nie jest ograniczone żadnym terminem. Uprawnienie to nie przysługuje prokuratorowi (art. 7 KPC). W przypadku wystąpienia z powództwem przez jedno z małżonków, powództwo wzajemne nie jest dopuszczalne, natomiast pozwany może także żądać rozwodu (zob. art. 204 i 439 KPC). Nadto, do wytaczania powództwa o rozwód nie są uprawnieni przedstawiciel ustawowy małżonka całkowicie ubezwłasnowolnionego lub kurator małżonka nieobecnego albo częściowo ubezwłasnowolnionego, co dodatkowo uzasadnia ściśle osobisty charakter tegoż uprawnienia (zob. Art. 56 KRO red. Pietrzykowski 2020, wyd. 6/J. Gajda).

Mediacja w sprawie o rozwód

W sprawie o rozwód, jeżeli istnieją widoki na utrzymanie małżeństwa, sąd może skierować strony do mediacji. Skierowanie to jest możliwe także wtedy, gdy postępowanie zostało zawieszone. Przepisy o mediacji stosuje się odpowiednio, z tym że przedmiotem mediacji może być także pojednanie małżonków. Jeżeli strony nie uzgodniły osoby mediatora, sąd kieruje je do stałego mediatora posiadającego wiedzę teoretyczną, w szczególności posiadającego wykształcenie z zakresu psychologii, pedagogiki, socjologii lub prawa oraz umiejętności praktyczne w zakresie prowadzenia mediacji w sprawach rodzinnych (art. 436 KPC).

W każdym stanie sprawy o rozwód lub separację sąd może skierować strony do mediacji w celu ugodowego załatwienia spornych kwestii dotyczących zaspokojenia potrzeb rodziny, alimentów, sposobu sprawowania władzy rodzicielskiej, kontaktów z dziećmi oraz spraw majątkowych podlegających rozstrzygnięciu w wyroku orzekającym rozwód lub separację. Przepis art. 436 § 4 stosuje się odpowiednio (art. 445(2) KPC).

Rozwód – Zawieszenie postępowania

Zawieszenie postępowania zostało uregulowane w art. 440 KPC. Zgodnie z tym przepisem, jeżeli sąd nabierze przekonania, że istnieją widoki na utrzymanie pożycia małżeńskiego, zawiesza postępowanie. Zawieszenie takie może nastąpić tylko raz w toku postępowania. Podjęcie postępowania następuje na wniosek jednej ze stron, poza tym stosuje się odpowiednio art. 428 § 2, zgodnie z którym podjęcie postępowania następuje na wniosek, nie wcześniej jednak niż po upływie trzech miesięcy od dnia zawieszenia postępowania. W razie niezgłoszenia takiego wniosku w ciągu roku po zawieszeniu, sąd umorzy postępowanie. Postanowienie w przedmiocie zawieszenia postępowania na mocy art. 440 § 1 KPC może być wydane tylko na rozprawie (uchwała SN z dnia 27.02.1979 r., sygn. III CZP 5/79).

Rozwód – umorzenie postępowania

Postępowanie w sprawie o rozwód może zostać umorzone na podstawie art. 446 KPC, zgodnie z którym w razie śmierci jednego z małżonków postępowanie umarza się. Umorzenie to następuje z urzędu i może nastąpić do czasu uprawomocnienia się wyroku orzekającego rozwód. „Skarga o wznowienie postępowania od wyroku orzekającego rozwiązanie małżeństwa przez rozwód jest – po śmierci małżonka, która nastąpiła po uprawomocnieniu się wyroku – niedopuszczalna” (uchwała SN z dnia 22.07.2005r., sygn. III CZP 52/05).

Postępowanie dowodowe i przesłuchanie stron

Postępowanie dowodowe, zgodnie z art. 441 KPC, ma przede wszystkim na celu ustalenie okoliczności dotyczących rozkładu pożycia, jak również okoliczności dotyczących dzieci stron i ich sytuacji, a w razie uznania powództwa – także przyczyn, które skłoniły do tego stronę pozwaną. Jeżeli pozwany uznaje żądanie pozwu, a małżonkowie nie mają wspólnych małoletnich dzieci, sąd może ograniczyć postępowanie dowodowe do przesłuchania stron (art. 442 KPC). Jak wskazuje się w doktrynie, w sytuacji, gdy sąd ogranicza postępowanie dowodowe do przesłuchania stron, dowód ten powinien zostać przez sąd przeprowadzony w sposób jak najbardziej wyczerpujący. Ograniczenie to nie powoduje, iż sąd jest zwolniony od ustalenia okoliczności w przedmiocie rozkładu pożycia, a w przypadku uznania powództwa – także przyczyn skłaniających do tego uznania stronę pozwaną (zob. Art. 56 KRO red. Pietrzykowski 2020, wyd. 6/J. Gajda).

W każdej sprawie o rozwód lub o separację sąd zarządza przeprowadzenie dowodu z przesłuchania stron (art. 432 zd. 1 KPC). Małoletni, którzy nie ukończyli lat trzynastu, a zstępni stron, którzy nie ukończyli lat siedemnastu, nie mogą być przesłuchiwani w charakterze świadków (art. 430 KPC). Sąd może zarządzić przeprowadzenie przez wyznaczoną osobę wywiadu środowiskowego w celu ustalenia warunków, w których żyją i wychowują się dzieci stron (art. 434 KPC).

Postępowania odrębne

Zgodnie z przepisami art. 445 oraz 445(1) KPC, o sprawach takich jak wykonywanie obowiązku alimentacyjnego, sprawowanie pieczy nad wspólnym małoletnim dzieckiem czy utrzymywanie kontaktów z dzieckiem sąd rozstrzyga w drodze postępowania zabezpieczającego.

Stosownie do treści art. 445 § 1 KPC, w czasie trwania procesu o rozwód lub o separację nie może być wszczęta odrębna sprawa o zaspokojenie potrzeb rodziny i o alimenty pomiędzy małżonkami albo pomiędzy nimi a ich wspólnymi małoletnimi dziećmi co do świadczeń za okres od wytoczenia powództwa o rozwód lub o separację. Pozew lub wniosek o zabezpieczenie w takiej sprawie sąd przekaże sądowi, w którym toczy się sprawa o rozwód lub o separację, w celu rozstrzygnięcia według przepisów o postępowaniu zabezpieczającym.

Natomiast przepis art. 445(1) KPC wprowadza zakaz wszczynania odrębnych postępowań – jeżeli sprawa o rozwód lub o separację jest w toku, nie może być wszczęte odrębne postępowanie dotyczące władzy rodzicielskiej nad wspólnymi małoletnimi dziećmi stron lub o ustalenie kontaktów z nimi. W razie potrzeby orzeczenia o władzy rodzicielskiej lub o kontaktach stosuje się przepisy o postępowaniu zabezpieczającym.

Kwestie zawieszenia z urzędu postępowań w ww. sprawach, wszczętych przed wytoczeniem powództwa o rozwód, zostały uregulowane w art. 445 § 2 oraz 445(1) § 2 KPC. Podjęcia zawieszonych postępowań dotyczą art. 445 § 3 i art. 445(1) § 2 zd. 2 KPC.