Przestępstwo zniewagi – Zgodnie z art. 216 § 1 KK, „Kto znieważa inną osobę w jej obecności albo choćby pod jej nieobecność, lecz publicznie lub w zamiarze, aby zniewaga do osoby tej dotarła, podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności”.
Przestępstwo zniewagi – Co chroni ten przepis
Przedmiotem ochrony w ww. przepisie jest cześć wewnętrzna (podmiotowa) – godność każdej osoby fizycznej, niezależnie od jej wieku, płci, statusu społecznego czy pochodzenia. Jest ona nierozerwanie związana z faktem bycia człowiekiem (zob. M. Mozgawa, Komentarz do art. 216 Kodeksu karnego, LEX).
Jakie są „podtypy zniewagi”?
Jak wskazuje M. Mozgawa, ww. przepis określa następujące „podtypy” zniewagi:
- zniewaga bezpośrednia – w obecności znieważanego (dawniej nazywana „oczną”),
- zniewaga pod nieobecność znieważanego, lecz publicznie,
- zniewaga pod nieobecność znieważanego i niepublicznie, lecz w zamiarze, aby zniewaga do tej osoby dotarła.
W pkt 2 i 3 została wskazana tzw. zniewaga zaoczna (zob. M. Mozgawa, Komentarz do art. 216 Kodeksu karnego, LEX).
Czy można kogoś znieważyć przez zaniechanie?
Pogląd, iż zniewaga może być popełniona wyłącznie przez działanie, jest dominującym w doktrynie. Istnieje również pogląd, że może ona być dokonana także przez zaniechanie, czego przykładem jest niepodanie ręki na powitanie osobie, którą podejrzewa się o dokonanie przestępstwa (zob. M. Mozgawa, Komentarz do art. 216 Kodeksu karnego, LEX). Stanowisko to jest jednak niszowe. Jeżeli chodzi o sposób, w jaki można dokonać zniewagi, to wskazuje się na słowo, pismo, druk, wizerunek (np. karykatura) oraz gest. W przypadku dokonania znieważenia poprzez naruszenie nietykalności cielesnej drugiej osoby, np. policzkując ją, konieczne jest zastosowanie kumulatywnej kwalifikacji, tj. art. 216 § 1 w zb. z art. 217 § 2 w zw. z art. 11 § 2 KK (zob. M. Mozgawa, Komentarz do art. 216 Kodeksu karnego, LEX). Jak słusznie wskazał SN w uchwale z dnia 05.06.2012r., sygn. SNO 26/12, „Przepis art. 216 KK penalizuje zniewagę jako przestępstwo skierowane przeciwko godności osobistej człowieka. O tym, czy zachowanie miało charakter znieważający, decydują dominujące w społeczeństwie oceny i normy obyczajowe, a nie subiektywne przekonanie osoby rzekomo znieważonej”.
Zniewaga za pośrednictwem środków masowego przekazu
Przepis art. 216 § 2 KK stanowi o typie kwalifikowanym przestępstwa – „Jeżeli sprawca dopuszcza się czynu określonego w § 1 za pomocą środków masowego komunikowania, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku”.
Przestępstwo zniewagi – prowokacja
Odnosząc się do art. 216 § 3 KK wskazuje się, że przepis ten przewiduje instytucję tzw. prowokacji i retorsji. Z ww. przepisu wynika, że jeżeli zniewagę wywołało wyzywające zachowanie się pokrzywdzonego albo jeżeli pokrzywdzony odpowiedział naruszeniem nietykalności cielesnej lub zniewagą wzajemną – sąd może odstąpić od wymierzenia kary. Pojęcie prowokacji, odnoszące się do ww. przepisu, oznacza wyzywające zachowanie się pokrzywdzonego, zaś retorsja odnosi się do sytuacji, w których pokrzywdzony odpowiedział na zniewagę naruszeniem nietykalności cielesnej lub zniewagą wzajemną (zob. M. Mozgawa, Komentarz do art. 216 Kodeksu karnego, LEX). Jeżeli w danym przypadku wystąpi prowokacja lub retorsja, sąd może – ale nie musi – odstąpić od wymierzenia kary.
Przestępstwo zniewagi -Nawiązka na rzecz pokrzywdzonego
W razie skazania za przestępstwo określone w § 2 (typ kwalifikowany), sąd może orzec nawiązkę na rzecz pokrzywdzonego, Polskiego Czerwonego Krzyża albo na inny cel społeczny wskazany przez pokrzywdzonego (art. 216 § 4 KK). Nawiązkę orzeka się w wysokości do 100.000 zł, chyba że ustawa stanowi inaczej (art. 48 KK).
Przestępstwo zniewagi – Zamiar popełnienia przestępstwa
Przestępstwo zniewagi jest – zgodnie z dominującym stanowiskiem doktryny – przestępstwem formalnym. Co do strony podmiotowej przestępstwa – w grę wchodzą obie postacie zamiaru, tj. zarówno zamiar bezpośredni, jak i ewentualny. Ściganie przestępstwa odbywa się z oskarżenia prywatnego (art. 216 § 5 KK).
Przestępstwo zniewagi – Czy można znieważyć osobę martwą?
Znieważyć można jedynie osobę żyjącą. Obelżywe wyrażanie się o osobie zmarłej może mieć na celu obrazę godności osoby żyjącej (zob. M. Mozgawa, Komentarz do art. 216 Kodeksu karnego, LEX). Do przestępstwa znieważenie zwłok, prochów lub grobu odnosi się art. 262 KK.