Świadek w postępowaniu karnym

Kodeks postępowania karnego rozdziale 21 reguluje instytucję świadka w postępowaniu karnym. Zamieszczone w tym rozdziale przepisy stosuje się zarówno w postępowaniu przygotowawczym, jak i jurysdykcyjnym, chyba że treść przepisów wyraźnie ogranicza ich działanie do określonej fazy postępowania karnego.

Kim jest świadek w postępowaniu karnym?

Świadek jest to osoba, która została powołana do złożenia zeznań dotyczących okoliczności danej sprawy. Świadka powołuje organ, który prowadzi postępowanie. Świadek jest podstawowym osobowym źródłem dowodowym. Powszechnie odróżnia się świadka w ujęciu faktycznym, czyli osobę będącą świadkiem czynu od świadka w ujęciu procesowym, czyli osoby, która została wezwana w charakterze świadka.

Kto może być świadkiem w postępowaniu karnym?

Świadkiem może być wyłącznie osoba fizyczna bez względu na jej wiek, stan zdrowia czy uzależnienia – najistotniejsze jest, aby osoba ta była zdolna do spostrzegania i przekazywania swoich spostrzeżeń. Osoba prawna czy jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej nie może być świadkiem, jednakże nie wyklucza to możliwości przesłuchania w charakterze świadków osób fizycznych, wchodzących w skład zarządów osób prawnych i jednostek organizacyjnych.

Obowiązki świadka w postepowaniu karnym

Zgodnie z art. 177 §1 k.k., każda osoba wezwana w charakterze świadka ma obowiązek stawić się i złożyć zeznania. Jest to podstawowy obowiązek świadka, który może zostać przez organ wyegzekwowany przez stosowanie środków przymusu, które określa art. 285 k.k.

Odpowiedzialność karna świadka

Świadek ponosi odpowiedzialność karną za zatajenie prawdy bądź zeznanie nieprawdy – z art. 233 Kodeksu Karnego, czyli odpowiedzialność karna za składanie fałszywych zeznań. Warunkiem takiej odpowiedzialności jest uprzednie pouczenie świadka o treści wskazanego przepisu. Zgodnie z art.  190 k.p.k., przed rozpoczęciem przesłuchania należy uprzedzić świadka o odpowiedzialności karnej za zeznanie nieprawdy lub zatajenie prawdy. W postępowaniu przygotowawczym świadek podpisuje oświadczenie, że został uprzedzony o tej odpowiedzialności.

Odebranie przyrzeczenia od świadka

Przed rozpoczęciem składania zeznań w postępowaniu sądowym istnieje możliwość odebrania od świadka przyrzeczenia. Kwestię tę reguluje przepis art. 187 k.p.k. Zgodnie z jego treścią, przyrzeczenie od świadka może odebrać tylko sąd lub sędzia wyznaczony. Świadek składa przyrzeczenie przed rozpoczęciem zeznań. Można odstąpić od odebrania przyrzeczenia od świadka, jeżeli obecne strony nie sprzeciwiają się temu. Osoby nieme i głuche składają przyrzeczenie przez podpisanie tekstu przyrzeczenia (art. 188 §3 k.p.k.).

Od kogo nie odbiera się przyrzeczenia?

• Od osób, które nie ukończyły 17 lat;
• Gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie, że świadek z powodu zaburzeń psychicznych nie zdaje sobie sprawy ze znaczenia przyrzeczenia;
• Gdy świadek jest osobą podejrzaną o popełnienie przestępstwa będącego przedmiotem postępowania lub pozostającego w ścisłym związku z czynem stanowiącym przedmiot postępowania albo gdy za to przestępstwo został skazany;
• Gdy świadek był prawomocnie skazany za fałszywe zeznanie lub oskarżenie

Przesłuchanie świadka z udziałem biegłego

Udział biegłego lekarza w przesłuchaniu świadka

Jak wynika z przepisu art. 192 §2 k.p.k., jeżeli istnieje wątpliwość co do stanu psychicznego świadka, jego stanu rozwoju umysłowego, zdolności postrzegania lub odtwarzania przez niego postrzeżeń, sąd lub prokurator może zarządzić przesłuchanie świadka z udziałem biegłego lekarza lub biegłego psychologa, a świadek nie może się temu sprzeciwić.

Powyższego przepisu nie stosuje się do osób, które odmówiły zeznań lub zostały od nich zwolnione na podstawie art. 182 §1 i §2 lub art. 185 k.p.k.

Dla celów dowodowych można również świadka, za jego zgodą, poddać oględzinom ciała i badaniu lekarskiemu lub psychologicznemu (art. 192 §3 i §4 k.p.k.).

Badanie wykrywaczem kłamstw, pobranie próbek.

Świadek może zostać poddany badaniu eliminacyjnemu oraz badaniu poligraficznemu (wariografem). Wynika to z przepisu art. 192a k.p.k., zgodnie z którym w celu ograniczenia kręgu osób podejrzanych lub ustalenia wartości dowodowej ujawnionych śladów można pobrać odciski daktyloskopijne, wymaz ze śluzówki policzków, włosy, ślinę, próby pisma, zapach, wykonać fotografię osoby lub dokonać utrwalenia głosu. Po wykorzystaniu w sprawie, w której dokonano pobrania lub utrwalenia, pobrany lub utrwalony materiał zbędny dla postępowania należy niezwłocznie usunąć z akt i zniszczyć. W powyższych wypadkach za zgodą osoby badanej biegły może również zastosować środki techniczne mające na celu kontrolę nieświadomych reakcji organizmu tej osoby.

Przesłuchanie świadka na odległość

Przesłuchanie świadka może nastąpić przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie tej czynności na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku. W postępowaniu przed sądem w czynności w miejscu przebywania świadka bierze udział referendarz sądowy, asystent sędziego lub urzędnik zatrudniony w sądzie, w którego okręgu świadek przebywa. Świadka, który nie może się stawić na wezwanie z powodu choroby, kalectwa lub innej niedającej się pokonać przeszkody, można przesłuchać w miejscu jego pobytu (art. 177 §2 k.p.k.).

W miejscu przebywania świadka przesłuchiwanego w sposób określony powyżej, tj. w drodze wideokonferencji, może być obecny:

• Funkcjonariusz Służby Więziennej – jeżeli świadek przebywa w zakładzie karnym lub areszcie śledczym;
• Urzędnik konsularny – jeżeli świadek będący obywatelem polskim przebywa za granicą

Czynność przesłuchania świadka jest czynnością organu procesowego, a ww. podmioty, które znajdują się w miejscu przesłuchania świadka, są odpowiedzialne jedynie za czynności materialno-techniczne, którymi są: sprawdzenie tożsamości świadka oraz zapewnienie prawidłowości przekazu w czasie przesłuchania.

Konsekwencje niestawiennictwa w sądzie jako świadek

Na świadka, biegłego, tłumacza lub specjalistę, który bez należytego usprawiedliwienia nie stawił się na wezwanie organu prowadzącego postępowanie albo bez zezwolenia tego organu oddalił się z miejsca czynności przed jej zakończeniem, można nałożyć karę pieniężną w wysokości do 3000 zł

W postępowaniu przygotowawczym karę pieniężną, na wniosek prokuratora, nakłada sąd rejonowy, w którego okręgu prowadzi się postępowanie. Ustawodawca przewidział ponadto możliwość zarządzenia zatrzymania przymusowego i doprowadzenie świadka.

Usprawiedliwienie nieobecności na przesłuchaniu

Usprawiedliwienie niestawiennictwa  z powodu choroby oskarżonych, świadków, obrońców, pełnomocników i innych uczestników postępowania, których obecność była obowiązkowa lub którzy wnosili o dopuszczenie do czynności, będąc uprawnionymi do wzięcia w niej udziału, wymaga przedstawienia zaświadczenia potwierdzającego niemożność stawienia się na wezwanie lub zawiadomienie organu prowadzącego postępowanie, wystawionego przez lekarza sądowego.

Zwrot kosztów świadkowi

Kodeks postępowania karnego przewiduje, iż świadek może otrzymać zwrot kosztów podróży, noclegu i utrzymania.  Świadkowi przysługuje zwrot kosztów podróży – z miejsca jego zamieszkania do miejsca wykonywania czynności postępowania na wezwanie sądu lub organu prowadzącego postępowanie przygotowawcze – w wysokości rzeczywiście poniesionych racjonalnych i celowych kosztów przejazdu własnym samochodem lub innym środkiem transportu. Wysokość poniesionych kosztów powinna być przez świadka należycie wykazana.

świadkowi przysługuje także:

• zwrot utraconego zarobku lub dochodu (art. 618b k.p.k.);
• prawo do żądania należności osoby wezwanej w charakterze świadka oraz należności świadka, który zgłosił się bez wezwania (art. 618c k.p.k.);
• zwrot kosztów osobie towarzyszącej świadkowi (art. 618d k.p.k.);
• prawo do żądania należności świadka zatrudnionego w organie władzy publicznej (art. 618e k.p.k.).

W jaki sposób uzyskać przysługujące należności?

Wskazane powyżej należności przyznaje się na wniosek. Wniosek składa się ustnie do protokołu lub na piśmie, w terminie zawitym 3 dni od dnia zakończenia czynności z udziałem osoby uprawnionej do tych należności. Roszczenie o zwrot przedawnia się z upływem 3 lat od dnia powstania tego roszczenia

Prawo do odmowy składania zeznań

Prawo do odmowy składania zeznań wynika z przepisu art. 182 k.p.k., zgodnie z którym osoba najbliższa dla oskarżonego może odmówić zeznań. Prawo to trwa mimo ustania małżeństwa lub przysposobienia. Prawo odmowy zeznań przysługuje także świadkowi, który w innej toczącej się sprawie jest oskarżony o współudział w przestępstwie objętym postępowaniem.

Prawo do odmowy udzielenia odpowiedzi na pytanie

Prawo to zostało uregulowane w art. 183 k.p.k., z którego wynika, iż świadek może uchylić się od odpowiedzi na pytanie, jeżeli udzielenie odpowiedzi mogłoby narazić jego lub osobę dla niego najbliższą na odpowiedzialność za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe. Świadek może żądać, aby przesłuchano go na rozprawie z wyłączeniem jawności, jeżeli treść zeznań mogłaby narazić na hańbę jego lub osobę dla niego najbliższą. Osoba uprawniona do odmowy złożenia zeznań albo zwolniona na podstawie art. 185 k.p.k. może oświadczyć, że chce z tego prawa skorzystać, nie później jednak niż przed rozpoczęciem pierwszego zeznania w postępowaniu sądowym. Poprzednio złożone zeznanie tej osoby nie może wówczas służyć za dowód ani być odtworzone (art. 186 §1 k.p.k.). Posiadanie prawa do odmowy składania zeznań nie zwalnia świadka z obowiązku stawiennictwa na wezwanie prowadzącego postępowanie.

Kogo nie wolno przesłuchiwać jako świadka?

• obrońcy albo adwokata lub radcy prawnego działającego na podstawie art. 245 §1 k.p.k. – co do faktów, o których dowiedział się udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę (art. 178 pkt 1 k.p.k.);
• duchownego – co do faktów, o których dowiedział się przy spowiedzi (art. 178 pkt 2 k.p.k.);
• mediatora – co do faktów, o których dowiedział się od oskarżonego lub pokrzywdzonego prowadząc postępowanie mediacyjne, z wyłączeniem informacji o przestępstwach, wobec których istnieje obowiązek denuncjacji (art. 178a k.p.k.).

Składanie zeznań w przypadku informacji objętych tajemnicą

Kodeks postępowania karnego reguluje następujące tajemnice:

Tajemnica państwowa (art. 179 k.p.k.)

Osoby zobowiązane do zachowania w tajemnicy informacji niejawnych o klauzuli tajności „tajne” lub „ściśle tajne” mogą być przesłuchane co do okoliczności, na które rozciąga się ten obowiązek, tylko po zwolnieniu tych osób od obowiązku zachowania tajemnicy przez uprawniony organ przełożony. Zwolnienia wolno odmówić tylko wtedy, gdyby złożenie zeznania mogło by wyrządzić poważną szkodę państwu.

Tajemnica zawodowa i służbowa (art. 180 k.p.k.)

Osoby obowiązane do zachowania w tajemnicy o klauzuli tajności „zastrzeżone” lub „poufne” lub tajemnicy związanej z wykonywaniem zawodu lub funkcji mogą odmówić zeznań co do okoliczności, na które rozciąga się ten obowiązek, chyba że sąd lub prokurator dla dobra wymiaru sprawiedliwości zwolni te osoby od obowiązku zachowania tajemnicy, jeżeli ustawy szczególne nie stanowią inaczej (§1). Nadto, osoby obowiązane do zachowania tajemnicy notarialnej, adwokackiej, radcy prawnego, doradcy podatkowego, lekarskiej, dziennikarskiej lub statystycznej oraz tajemnicy Prokuratorii Generalnej, mogą być przesłuchiwane co do faktów objętych tą tajemnicą tylko wtedy, gdy jest to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu. W postępowaniu przygotowawczym w przedmiocie przesłuchania lub zezwolenia na przesłuchanie decyduje sąd, na posiedzeniu bez udziału stron, w terminie nie dłuższym niż 7 dni od daty doręczenia wniosku prokuratora (§2).

W wypadkach przewidzianych powyżej sąd przesłuchuje taką osobę na rozprawie z wyłączeniem jawności.

Adwokat Sprawy Karne

Zachęcam do nawiązania bezpośredniego kontaktu w dowolnie wybranej formie (kontakt bezpośredni w kancelarii na terenie Warszawy, kontakt telefoniczny, kontakt e-milowy etc.)  Adwokat Małgorzata Durlej-Piotrowska – profesjonalny pełnomocnik procesowy, który świadczy kompleksowe usługi prawne związane z reprezentacją Klientów w sprawach karnych na każdym etapie. przesłuchania, postępowanie przygotowawcze, reprezentacja przed sądem, kasacja, skarga nadzwyczajna.