Przestępstwo bigamii
Przestępstwo bigamii jest jednym z rzadziej popełnianych przestępstw, jednak pomimo iż wszelkie bazy danych są obecnie dostępne nadal ono występuje.
Zgodnie ze statystykami na stronie Komendy Głównej Policji (http://statystyka.policja.pl/st/kodeks-karny/przestepstwa-przeciwko-7/63506,Bigamia-art-206.html) wynika, że takich przestępstw jest stwierdzanych od jednego do kilkunastu rocznie.
Poniższy wykres przedstawia jak na przestrzeni lat zmieniała się ilość popełnionych przestępstw z art. 206 Kodeksu Karnego (dalej: k.k.) i ile wszczęto postępowań w tych sprawach.
Kodeks karny zawiera rozdział XXVI, poświęcony przestępstwom przeciwko rodzinie i opiece. W jednym z przepisów, znajdujących się w tej części kodeksu, znajduje się art. 206 k.k., odnoszący się do przestępstwa bigamii. Zgodnie z tym przepisem „Kto zawiera małżeństwo, pomimo że pozostaje w związku małżeńskim, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2”.
Art. 206. Bigamia
Dz.U.2019.0.1950 t.j. – Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny
Kto zawiera małżeństwo, pomimo że pozostaje w związku małżeńskim,
podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
Co chroni ten przepis?
Przedmiotem ochrony tegoż uregulowania jest instytucja małżeństwa monogamicznego – pozostawania w jednym związku małżeńskim, zawartym ważnie. Przepis ten uznawany jest również za realizację konstytucyjnej ochrony małżeństwa (zob. art. 18 Konstytucji RP), zatem w rezultacie dobrem chronionym w tym przepisie jest rodzina oraz związek małżeński, ze szczególnym uwzględnieniem jego monogamicznego charakteru.
Kto może popełnić przestępstwo bigamii?
Przestępstwo bigamii może popełnić tylko ten, kto w chwili czynu pozostaje w ważnie zawartym związku małżeńskim. Jednakże ten, kto zawiera związek małżeński z osobą, która pozostaje w innym związku, mając tego świadomość, również ponosi odpowiedzialność karną na podstawie analizowanego przepisu (art. 21 §2 k.k.), korzystając wszakże z możliwości nadzwyczajnego złagodzenia kary. A contrario, osoba taka nie będzie odpowiadała karnie, jeśli o powyższym nie wiedziała. W doktrynie i orzecznictwie nie kwestionuje się również odpowiedzialności karnej na zasadach ogólnych za podżeganie i pomocnictwo do przestępstwa bigamii. Osoba, która zawarła drugie małżeństwo, popełniając tym samym przestępstwo bigamii, zawierając kolejny związek małżeński dopuszcza się popełnienia kolejnego przestępstwa z art. 206 k.k. W doktrynie wskazuje się, że nie jest wykluczone, by w takim przypadku zastosować instytucję czynu ciągłego lub ciągu przestępstw.
Jak działa sprawca w przypadku bigamii?
Przestępstwo ma charakter umyślny (zamiar bezpośredni albo ewentualny), a czynność sprawcza polega na zawarciu małżeństwa. W polskim porządku prawnym uznaną formą jest małżeństwo monogamiczne kobiety i mężczyzny, zgodnie z art. 1 §1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (dalej: k.r.o.), jak również zgodnie ze wspominanym już art. 18 Konstytucji RP. Jak wynika z art. 13 §1 k.r.o., nie może zawrzeć małżeństwa osoba już pozostająca w związku małżeńskim. Z art. 206 k.k. wynika, że aby doszło do popełnienia przestępstwa bigamii sprawca, w chwili zawarcia kolejnego małżeństwa, musi pozostawać w ważnie zawartym związku małżeńskim. Podkreślić należy, iż nieistotne jest przy tym, czy związek ten został zawarty w Rzeczpospolitej, czy poza jej granicami. Jedyną ważną rzeczą jest, by małżeństwo to było w Polsce skuteczne (zob. art. 48-54 ustawy Prawo prywatne międzynarodowe). W konsekwencji, jeżeli sprawca zawarłby za granicą związek jednopłciowy, niedopuszczalny przez prawo polskie, a następnie w Polsce zawarłby związek małżeński z osobą przeciwnej płci, to nie popełnia przestępstwa bigamii. Co również istotne, nie ponosi odpowiedzialności karnej na podstawie art. 206 k.k. osoba, która zawarła jedynie małżeństwo wyznaniowe, bez żadnych skutków w sferze prawa cywilnego.
Kiedy popełniane jest przestępstwo bigamii?
Chwilą popełnienia przestępstwa bigamii jest chwila złożenia oświadczenia woli o wstąpieniu w związek małżeński, gdyż jak wynika z art. 1 §1 k.r.o., małżeństwo zostaje zawarte, gdy mężczyzna i kobieta jednocześnie obecni złożą przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego oświadczenia, że wstępują ze sobą w związek małżeński. Małżeństwo zostaje również zawarte, gdy mężczyzna i kobieta zawierający związek małżeński podlegający prawu wewnętrznemu kościoła albo innego związku wyznaniowego w obecności duchownego oświadczą wolę jednoczesnego zawarcia małżeństwa podlegającego prawu polskiemu i kierownik urzędu stanu cywilnego następnie sporządzi akt małżeństwa. Gdy zostaną spełnione powyższe przesłanki, małżeństwo uważa się za zawarte w chwili złożenia oświadczenia woli w obecności duchownego (§2).
Czy czas trwania małżeństwa bigamicznego ma znaczenie?
Jak już zostało wskazane, do popełnienia omawianego przestępstwa niezbędny jest sam fakt zawarcia drugiego związku małżeńskiego i nie ma znaczenia trwanie w tym związku. Liczy się jedynie chwila złożenia oświadczenia woli (zawarcia małżeństwa). Chwila ta ma również istotne znaczenie dla przedawnienia – od niej liczy się bieg terminu przedawnienia. Przestępstwo uregulowane w art. 206 k.k. jest ścigane w trybie publicznoskargowym.