Zgodnie z art. 115 § 1 KK, czyn zabroniony to zachowanie o znamionach określonych w ustawie karnej. Za synonim pojęcia „czynu zabronionego” uważa się pojęcie „czynu zabronionego pod groźbą kary” (zob. Art. 115 KK red. Stefański 2020, wyd. 25/P. Daniluk, Legalis; J. Majewski, Komentarz do art. 115 KK, LEX).

Przepis art. 115 KK zawiera objaśnienia wyrażeń ustawowych, które występują zarówno w Kodeksie karnym, jak i w tzw. pozakodeksowym prawie karnym (zob. art. 116 KK). Objaśnienia zawarte w ww. przepisie mają charakter definicji legalnych – zdefiniowanym pojęciom nie można nadawać innego znaczenia niż te, które zostało wskazane w art. 115 KK (zob. Art. 115 KK red. Stefański 2020, wyd. 25/P. Daniluk, Legalis).

co to jest czyn zabroniony?

Zachowanie człowieka

Wskazuje się, że czyn zabroniony jest to określone zachowanie człowieka, które może mieć postać tak działania, jak i zaniechania, a to konkretne działanie bądź zaniechanie musi wypełniać znamiona typu czynu zabronionego, które są opisane w ustawie karnej (zob. Art. 115 KK red. Stefański 2020, wyd. 25/P. Daniluk, Legalis). Przy ustaleniu ustawowych znamion danego czynu zabronionego konieczne jest sięgnięcie do przepisu znajdującego się w Kodeksie karnym (części szczególnej bądź wojskowej) lub w innej ustawie oraz do przepisów części ogólnej Kodeksu karnego.

Co to są znamiona czynu zabronionego?

Znamiona czynu zabronionego kreują określoną strukturę, na którą – zgodnie z doktryną i orzecznictwem – składają się: przedmiot ochrony (zamachu); strona przedmiotowa; podmiot; strona podmiotowa (zob. Art. 115 KK red. Stefański 2020, wyd. 25/P. Daniluk, Legalis; J. Majewski, Komentarz do art. 115 KK, LEX).

Przedmiot ochrony (zamachu)

W zależności od poziomu ogólności, na jakim jest ujmowany, przedmiot ochrony (zamachu) dzieli się na (zob. Art. 115 KK red. Stefański 2020, wyd. 25/P. Daniluk, Legalis):

• ogólny – ogół dóbr prawnych, chronionych w konkretnym miejscy i czasie za pomocą norm prawa karnego;
• rodzajowy – dobro prawne wspólne dla pewnej grupy przepisów, które typizują czyny zabronione;
• szczególny (indywidualny) – dobro prawne, będące przedmiotem ochrony danego przepisu prawa karnego.

Oprócz powyższego podziału rozróżnia się również główny i dodatkowy przedmiot ochrony (zamachu) – w odniesieniu do przepisów, które typizują czyny zabronione obejmujące ochroną więcej niż jedno dobro prawne (zob. P. Daniluk, Przestępstwa, s. 161–165).

Czyn zabroniony – strona przedmiotowa

W odniesieniu do strony przedmiotowej mówi się o jej znamionach, które określają elementy czynu zabronionego, takie jak: forma zachowania się sprawcy (działanie lub zaniechanie), okoliczności (np. miejsce, czas), sposób popełnienia danego czynu, przedmiot wykonawczy czynu, skutek, jaki nastąpił i związek przyczynowy, jaki zachodzi między czynem a skutkiem (zob. Art. 115 KK red. Stefański 2020, wyd. 25/P. Daniluk, Legalis). W zależności od skutku wyróżniamy czyny zabronione materialne (skutkowe) i formalne.

Podmiot

Przez podmiot czynu zabronionego należy rozumieć tego, kto może dopuścić się danego czynu. W tym kontekście rozróżnia się czyny zabronione: powszechne (ogólnosprawcze) – sprawcą może być każdy człowiek oraz indywidualne – sprawcą może być ten, kto posiada określone w ustawie właściwości (zob. Art. 115 KK red. Stefański 2020, wyd. 25/P. Daniluk, Legalis).

Czyn zabroniony – Strona podmiotowa

Strona podmiotowa jest to stosunek sprawcy czynu do jego popełnienia – na tej podstawie wyróżnia się czyny umyślne i nieumyślne, a oprócz tego czyny zabronione o tzw. kombinowanej (mieszanej) stronie podmiotowej (zob. Art. 115 KK red. Stefański 2020, wyd. 25/P. Daniluk, Legalis). Znamionami stronu podmiotowej są także różnego rodzaju subiektywne okoliczności, określone w poszczególnych typach czynów zabronionych, np. motywacja czy silne wzburzenie sprawcy (zob. T. Oczkowski, Komentarz do art. 115 KK, LEX).

Czyn zabroniony a przestępstwo.

Od omawianego pojęcia czynu zabronionego należy odróżnić pojęcie przestępstwa. Przestępstwem jest bowiem tylko taki czyn zabroniony który jest jednocześnie karnie bezprawny, zawiniony, karygodny i karalny (zob. Art. 115 KK red. Stefański 2020, wyd. 25/P. Daniluk, Legalis). Zgodnie z inną definicją, przestępstwem jest czyn zabroniony bezprawny, zawiniony i społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy (zob. Kozłowska-Kalisz [w:] Mozgawa i in., s. 164 i n.).

Bezprawność czynu zabronionego

Każdy czyn zabroniony – co do zasady – jest karnie bezprawny, chyba że zachodzą okoliczności, które tę bezprawność wyłączają. Określa się je mianem kontratypów, które mogą być ustawowe bądź pozaustawowe.

Zniesienie bezprawności czynu zabronionego

Zgodnie ze stanowiskiem SN, „O legalności zachowań ludzkich nie mogą decydować poglądy sądu, a jedynie przepisy prawa. Niektóre z nich bowiem znoszą ich bezprawność, jak np. działania podjęte w ramach obrony koniecznej, w stanie wyższej konieczności lub w wykonaniu prawa lub obowiązku prawnego na gruncie prawa karnego (art. 25 i 26 KK), czy też działania podjęte w ramach dozwolonej samopomocy lub zatrzymania na gruncie prawa cywilnego (art. 343 § 2, 461 § 1 i 2 KC)” (wyrok z dnia 12.06.2001r., sygn. IV KKN 36/97).