Zawarcie małżeństwa przez pełnomocnika
Zgodnie z art. 1 §1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (dalej: k.r.o.), „Małżeństwo zostaje zawarte, gdy mężczyzna i kobieta jednocześnie obecni złożą przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego oświadczenia, że wstępują ze sobą w związek małżeński”. Od zasady, wynikające z ww. przepisu, kodeks dopuszcza wyjątek – art. 6 k.r.o. reguluje możliwość zawarcia małżeństwa przez pełnomocnika (per procura). Jak wynika ze wskazanego przepisu, z ważnych powodów sąd może zezwolić, żeby oświadczenie nupturientów o wstąpieniu w związek małżeński zostało złożone przez pełnomocnika.
Co charakteryzuje zawarcie małżeństwa przez pełnomocnika ?
Cechą charakterystyczną wskazanego rozwiązania jest brak osobistej obecności w czasie ceremonii zawarcia małżeństwa jednej lub obydwu stron wstępujących w związek małżeński. Zgoda strony nieobecnej jest wówczas wyrażana w jej imieniu przez specjalnie upoważnionego pełnomocnika. Pełnomocnictwo to powinno być udzielone na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym i wymieniać osobę, z którą małżeństwo ma być zawarte (art. 6 §2 k.r.o.). Przepis art. 6 §1 k.r.o. obejmuje również zawarcie małżeństwa w oparciu o art. 1 §1 k.r.o. –małżeństwa w formie wyznaniowej ze skutkami cywilnymi. Warto podkreślić, iż zawarcie małżeństwa przez pełnomocnika jest tradycyjnie dopuszczalne również w prawie kanonicznym (kan. 1105 Kodeksu Prawa Kanonicznego).
Jaki jest charakter prawny pełnomocnika do zawarcia małżeństwa ?
Jak wynika z doktryny, pełnomocnik do zawarcia małżeństwa zajmuje w polski prawie cywilnym stanowisko pośrednie między pełnomocnikiem i posłańcem. Posłaniec jedynie przenosi oświadczenie woli, które złożyła inna osoba, lecz sam takiego oświadczenia nie składa. Z kolei pełnomocnika składa oświadczenie woli, ale dokonuje tego nie we własnym imieniu, lecz w cudzym (zob. Art. 6 KRO red. Pietrzykowski 2020, wyd. 6/K. Pietrzykowski, Legalis).
Kto może być pełnomocnikiem ?
Pełnomocnikiem do zawarcia małżeństwa może być osoba mająca pełną lub ograniczoną zdolność do czynności prawnych (zob. art. 100 Kodeksu cywilnego, dalej: k.c.). Co więcej, osoba będąca pełnomocnikiem nie musi spełniać warunków, którym obowiązani się odpowiadać nupturienci, tzn. warunków co do wieku oraz co do płci – pełnomocnikiem może być osoba tej samej płci, co nupturient obecny w czasie ceremonii małżeństwa. Pełnomocnictwo z art. 6 k.r.o. jest pełnomocnictwem do dokonania poszczególnej czynności prawnej (art. 98 k.c.). Forma pełnomocnictwa wynika z §2 analizowanego przepisu – pełnomocnictwo powinno być udzielone na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym i wymieniać osobę, z którą małżeństwo ma być zawarte. Uchybienie wskazanej formie skutkuje nieważnością pełnomocnictwa (art. 73 §2 k.c.).
Zgoda Sądu na zawarcie małżeństwa przez pełnomocnika
Należy podkreślić, iż pełnomocnictwo posiada prawną skuteczność dopiero w wówczas, gdy sąd udzieli zezwolenia na zawarcie małżeństwa przez pełnomocnika. Wskazuje się, że udzielenie pełnomocnictwa może być dokonane przed lub po zakończeniu postępowania w przedmiocie wydania przez sąd ww. zezwolenia.
Kto może złożyć wniosek o zawarcie małżeństwa przez pełnomocnika ?
Odnosząc się do zezwolenia sądu, o którym mowa w art. 6 §1 k.r.o., to zgodnie z art. 563 Kodeksu postępowania cywilnego (dalej: k.p.c.) uprawnionym do zgłoszenia wniosku o zezwolenie na złożenia przez pełnomocnika oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński jest wyłącznie osoba, która zamierza udzielić pełnomocnictwa. Jak wynika z postanowienia SN z 16.11.1971r., III CRN 354/71, osoba, z którą ma być zawarty związek małżeński przez pełnomocnika, nie jest uprawniona do wystąpienia z ww. wnioskiem. Warunkiem uwzględnienia ww. wniosku jest zaistnienie przesłanki ważnych powodów.
Co to są „ważne powody” ?
Ważne powody, o których mowa w analizowanym przepisie, nie zostały wyartykułowane w kodeksie. Próbę ich sprecyzowania podjęło orzecznictwo. I tak, zgodnie z uchwałą SN z 08.06.1970r., III CZP 27/70, „Za ważne powody w rozumieniu art. 6 par. 1 KRO należy uznać takie okoliczności, które w świetle zasad współżycia społecznego usprawiedliwiają odstąpienie od obowiązku jednoczesnego stawienia się przyszłych małżonków przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego dla założenia oświadczenia, że wstępują ze sobą w związek małżeński. Żadna zatem z góry określona sytuacja osoby ubiegającej się o zezwolenie jej na złożenie przez pełnomocnika oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński, w szczególności także fakt jej zamieszkiwania za granicą oraz związane z tym trudności przyjazdu do Polski, nie mogą być same przez się uznane za ważne powody w rozumieniu powołanego wyżej przepisu”.
Jakie mogą być ważne powody ?
Ważne powody mogą być zarówno subiektywne – w rozumieniu nupturienta, który nie może uczestniczyć osobiście w ceremonii zawarcia małżeństwa, jak też obiektywne – w rozumieniu zasad współżycia społecznego (zob. Art. 6 KRO Gromek 2018, wyd. 6/Gromek, Legalis). Powody, które przemawiają za udzieleniem zezwolenia, muszą znajdować obiektywne oparcie w aktualnych poglądach moralnych i obyczajach, których wyrazem są zasady współżycia społecznego. Za ważne powody, według doktryny, można uznać takie sytuacje, jak: trudności w przyjeździe do Polski, służbę wojskową poza granicami kraju, szczególna misja czy obłożna choroba. Każdy przypadek należy jednak rozpatrywać indywidualnie.