Ustrój wspólności ustawowej małżeńskiej Art. 31 KRO

Ustrój wspólności ustawowej małżeńskiej

Ustrój wspólności ustawowej małżeńskiej, będący przedmiotem niniejszego omówienia, służy realizacji podstawowych zasad prawa rodzinnego, a w szczególności zasady równouprawnienia mężczyzny i kobiety oraz zasad ochrony małżeństwa i rodziny. Ponadto przyczynia się do umocowania pozycji małżonka, który jest ekonomicznie słabszy oraz do stabilizacji sytuacji materialnej rodziny, którą małżonkowie założyli (zob. Art. 31 KRO red. Pietrzykowski 2020, wyd. 6/K. Pietrzykowski, Legalis).

Kiedy powstaje wspólność majątkowa

Zgodnie z art. 31 § 1 KRO, „Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków”. Wspólność ustawowa jednakże nie powstanie, jeżeli przyszli małżonkowie, przed zawarciem małżeństwa, w umowie majątkowej przyjęli ustrój rozdzielności majątkowej (art. 47 § 1 KRO). Co istotne, wspólność ustawowa powstaje również w przypadku zawarcia małżeństwa mimo istnienia przeszkód, które mogłyby uzasadniać jego unieważnienie, za czym przemawia art. 21 KRO. Z kolei wspólność ta nie powstanie w przypadku zawarcia małżeństwa nieistniejącego z powodu niezachowania którejkolwiek z przesłanek z art. 1 KRO.

Co należy do majątku wspólnego małżonków?

Jak wynika z art. 31 § 2 KRO, do majątku wspólnego należą w szczególności:

pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków;
dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków;
środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków;
kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych.

Co należy do majątku osobistego?

Użyte w przepisie pojęcie „w szczególności” oznacza, iż ww. katalog jest katalogiem otwartym, w przeciwieństwie do katalogu zawartego w art. 33 KRO. Zgodnie z nim, do majątku osobistego każdego z małżonków należą:

przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej;
przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił;
prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom;
przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków;
prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;
przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość;
wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub ztytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków;
przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków;
prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy;
przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

Przedmioty domowe a majątek małżonków?

Zgodnie z art. 34 KRO, przedmioty zwykłego urządzenia domowego, które służą do użytku obojga małżonków, są objęte wspólnością ustawową także w wypadku, gdy zostały nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił. Każdy z małżonków jest uprawniony do:

współposiadania rzeczy wchodzących w skład majątku wspólnego oraz
do korzystania z nich w takim zakresie, jaki daje się pogodzić ze współposiadaniem i korzystaniem z rzeczy przez drugiego małżonka (art. 34(1) KRO).

W czasie trwania wspólności ustawowej małżeńskiej żaden z małżonków nie może:

żądać podziału majątku wspólnego,
rozporządzać ani zobowiązywać się do rozporządzania udziałem, który w razie ustania wspólności przypadnie mu w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku (art. 35 KRO).

Zarząd majątkiem wspólnym

Małżonkowie są obowiązani współdziałać w zarządzie majątkiem wspólnym, w szczególności są obowiązani udzielać sonie wzajemnie informacji o stanie majątku wspólnego, o wykonywaniu zarządu majątkiem wspólnym, jak również o zobowiązaniach obciążających majątek wspólny (art. 36 § 1 KRO).

Ustawodawca przewiduje autonomię każdego z małżonków w zakresie zarządu majątkiem wspólnym – każdy z małżonków może bowiem samodzielnie zarządzać majątkiem wspólnym, chyba że przepisy stanową inaczej. Wykonywanie zarządu obejmuje czynności, które dotyczą przedmiotów majątkowych należących do majątku wspólnego, w tym również czynności zmierzające do zachowania tego majątku (art. 36 § 2 KRO). Zasada autonomii zostaje natomiast wyłączona:

w odniesieniu do przedmiotów majątku wspólnego, które służą tylko jednemu z małżonków do wykonywania zawodu lub prowadzenia działalności zarobkowej – przedmiotami tymi może on zarządzać samodzielnie (art. 36 § 3 KRO);
w razie sprzeciwu jednego z małżonków wobec czynności zarządu majątkiem wspólny, zamierzonej przez drugiego małżonka, z wyjątkiem czynności w bieżących sprawach życia codziennego lub zmierzającej do zaspokojenia zwykłych potrzeb rodziny albo podejmowanej w ramach działalności zarobkowej (art. 36(1) § 1 KRO). Sprzeciw ten jest skuteczny wobec osoby trzeciej, jeżeli mogła się z nim zapoznać przed dokonaniem czynności prawnej (art. 36(1) § 2 KRO).

Interwencja sądu

Skuteczny sprzeciw spowoduje interwencję sądu, który udzieli zezwolenia, jeżeli dokonania danej czynności będzie wymagało dobro rodziny (art. 39 w zw. z art. 36(1) § 3 KRO).

Przepis art. 37 § 1 KRO zawiera zamknięty katalog czynności, do których dokonania zgoda drugiego małżonka jest potrzebna. Są to następujące czynności:

czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia nieruchomości lub użytkowania wieczystego, jak również prowadzącej do oddania nieruchomości do używania lub pobierania z niej pożytków;
czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia prawa rzeczowego, którego przedmiotem jest budynek lub lokal;
czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia i wydzierżawienia gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa;
darowizny z majątku wspólnego, z wyjątkiem drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych.

Ważność umowy zawieranej przez jednego z małżonków

Ważność umowy, zawartej przed jednego z małżonków bez wymaganej zgody drugiego małżonka, zależy od potwierdzenia umowy przez drugiego małżonka (art. 37 § 2 KRO). Druga strona może wyznaczyć małżonkowi, którego zgoda jest wymagana, odpowiedni termin do potwierdzenia umowy – po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu staje się wolna od zobowiązania (art. 37 § 3 KRO). Czynności jednostronne, dokonane bez wymaganej zgody, są bezwzględnie nieważne (art. 37 § 4 KRO).

Jeżeli na podstawie czynności prawnej dokonanej przez jednego małżonka bez wymaganej zgody drugiego osoba trzecia nabywa prawo lub zostaje zwolniona od obowiązku, stosuje się odpowiednio przepisy o ochronie osób, które w dobrej wierze dokonały czynności prawnej z osobą nieuprawnioną do rozporządzania prawem (art. 38 KRO).

Sąd może postanowić, że na dokonanie czynności wymagającej zgody współmałżonka, zamiast tej zgody potrzebne będzie zezwolenie sądu (art. 40 KRO).

Stosunki majątkowe między konkubentami

Warto podkreślić, że Kodeks rodzinny i opiekuńczy reguluje stosunki tylko między małżonkami. Przepisy o wspólności ustawowej nie mają zatem zastosowania do stosunków majątkowych, istniejących między osobami pozostającymi faktycznie we wspólnym pożyciu (konkubinacie). Do stosunków majątkowych między konkubentami mają zastosowanie przepisy Kodeksu Cywilnego (zob. SN z 30.01.1986r., III CZP 79/85).