Zgodnie z art. 61(1) § 1 KRO, jeżeli sporządzono akt urodzenia dziecka nieznanych rodziców albo macierzyństwo kobiety wpisanej w akcie urodzenia dziecka jako jego matka zostało zaprzeczone, można żądać ustalenia macierzyństwa.

Kto jest matką dziecka?

Do powstania stosunku prawnego macierzyństwa prowadzi zdarzenie prawne, którym jest urodzenia dziecka przez określoną kobietę. Matką dziecka jest kobieta, która je urodziła (art. 61(9) KRO), a następnie została wpisana w akcie urodzenia dziecka jako jego matka. Wskazuje się, że błędny jest pogląd, zgodnie z którym prawne macierzyństwo powstaje dopiero w momencie sporządzenia aktu urodzenia dziecka, w którym dana kobieta widnieje jako matka dziecka, ponieważ istotne znaczenie ma tutaj deklaratywny charakter aktów stanu cywilnego (zob. Art. 61(10) KRO red. Pietrzykowski 2020, wyd. 6/K. Pietrzykowski, Legalis).

Moc dowodowa aktów stanu cywilnego

Akta stanu cywilnego mają szczególną moc dowodową – są wyłącznym dowodem zdarzeń w nich stwierdzonych. Powództwo o ustalenie macierzyństwa jest dopuszczalne wówczas, gdy kobieta, która dąży do ustalenia macierzyństwa, nie została wpisana jako matka w akcie urodzenia dziecka. Zgodnie z orzeczeniem SN z dnia 09.03.1967r., sygn. II CR 561/66, „Powództwo o ustalenie macierzyństwa – w stosunku do dziecka, które zostało zarejestrowane w urzędzie stanu cywilnego jako dziecko innej kobiety – jest dopuszczalne dopiero po uzyskaniu prawomocnego wyroku stwierdzającego, że nie jest ona matką dziecka” (zob. Art. 61(10) KRO red. Pietrzykowski 2020, wyd. 6/K. Pietrzykowski, Legalis). Wskazane powództwo jest możliwe również w wypadku, gdy sporządzony został akt urodzenia dziecka nieznanych rodziców (zob. art. 62 Prawo o aktach stanu cywilnego).

Powództwo o ustalenie macierzyństwa

Powództwo o ustalenie macierzyństwa nie jest ograniczone w czasie. Jednakże matka nie może wytoczyć powództwa o ustalenie macierzyństwa po osiągnięciu przez dziecko pełnoletności. Jeżeli dziecko zmarło przed osiągnięciem pełnoletności, matka może wytoczyć powództwo o ustalenie macierzyństwa do dnia, w którym dziecko osiągnęłoby pełnoletność (art. 61(11) KRO).

Kiedy nie można ustalić macierzyństwa

Ustalenie macierzyństwa jest niedopuszczalne w stosunku do dziecka poczętego ze względu na obowiązującą zasadę „mater semper certa est” oraz w stosunku do dziecka przysposobionego anonimowo (przysposobienie całkowite – art. 124(1) KRO).

Charakter powództwa o ustalenie macierzyństwa

Powództwo o ustalenie macierzyństwa jest powództwem o ukształtowanie stosunku prawnego. Wytacza je dziecko przeciwko matce, a jeżeli matka nie żyje – przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy. W razie śmierci dziecka, które wytoczyło powództwo, ustalenia macierzyństwa mogą dochodzić jego zstępni. Matka wytacza powództwo o ustalenie macierzyństwa przeciwko dziecku, a jeżeli dziecko nie żyje – przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy (art. 61(10) § 2 i § 3 KRO). Użyte w przepisie pojęcie „matka” zostało zamieszczone w znaczeniu macierzyństwa biologicznego (zob. Art. 61(10) KRO red. Pietrzykowski 2020, wyd. 6/K. Pietrzykowski, Legalis).

Czy mąż matki uczestniczy w postępowaniu o ustalenie macierzyństwa?

Mąż biologicznej matki dziecka nie uczestniczy w postępowaniu o ustalenie macierzyństwa – nie ma statusu strony (zob. Art. 6110 KRO Gromek 2018, wyd. 6/Gromek). Jednakże, przewodniczący zawiadamia o toczącym się procesie mężczyznę, którego dotyczy domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki i doręcza mu odpis pozwu (zob. art. 456(1) § 1 KPC). W takim przypadku mężczyzna ten może zgłosić interwencję uboczną (art. 76 KPC).

Udział prokuratora

Powództwo o ustalenie macierzyństwa może wytoczyć także prokurator – jego legitymacja procesowa wynika z art. 61(16) KRO.

Właściwość sądu

W sprawie o ustalenie macierzyństwa właściwym rzeczowo jest sąd rejonowy (art. 16 w zw. z art. 17 pkt 1 KPC). W oparciu o art. 453 i nast. KPC, sprawa jest rozpoznawana w procesie w postępowaniu odrębnym.

Zdolność procesowa matki i ojca

Jak wynika z przepisu art. 453(1) KPC, matka i ojciec dziecka mają zdolność procesową także wtedy, gdy są ograniczeni w zdolności do czynności prawnych, jeżeli ukończyli lat szesnaście. Z kolei, jak wynika z art. 454(1) KPC, powództwo wzajemne o ustalenie macierzyństwa nie jest dopuszczalne. Strona pozwana może jednak również żądać ustalenia macierzyństwa. W czasie trwania procesu o ustalenie macierzyństwa nie może być wszczęta odrębna sprawa o ustalenie macierzyństwa. Rozprawa odbywa się bez względu na stawiennictwo jednej ze stron (zob. art. 455 KPC).

Charakter wyroku o ustalenie macierzyństwa

Wyrok uwzględniający powództwo o ustalenie macierzyństwa ma charakter konstytutywny, jest skuteczny z mocą wsteczną, tj. od chwili urodzenia się dziecka i jest skuteczny wobec osób trzecich. Orzeczenie wywołuje także bezpośrednie skutki w zakresie aktu urodzenia dziecka (zob. Art. 61(10) KRO red. Pietrzykowski 2020, wyd. 6/K. Pietrzykowski, Legalis).