Udział dziecka w sprawie rodzinnej – czy musi stawić się w sądzie?

W sprawach rodzinnych, takich jak rozwód, ograniczenie władzy rodzicielskiej czy ustalenie kontaktów, często pojawia się pytanie: czy dziecko musi brać udział w postępowaniu sądowym? A jeśli tak – w jaki sposób i na jakich warunkach? W tym artykule wyjaśniamy, kiedy i jak sąd może wysłuchać dziecko, na czym polega taka czynność oraz jakie przepisy to regulują.

Czy dziecko musi stawić się w sądzie?

Nie, dziecko nie ma obowiązku uczestniczenia w rozprawie sądowej tak jak osoba dorosła. Polskie przepisy chronią małoletnich przed stresem i formalizmem postępowania sądowego. Co do zasady, dziecko nie bierze udziału w rozprawach i nie jest przesłuchiwane na sali sądowej. W niektórych sprawach jego udział może jednak przybrać inną formę – wysłuchania przez sąd w odpowiednich warunkach, poza salą rozpraw. Taka decyzja należy wyłącznie do sądu i jest podejmowana indywidualnie.

Od czego zależy, czy dziecko zostanie wysłuchane przez sąd?

Zgodnie z art. 576 § 2 Kodeksu postępowania cywilnego, sąd może zdecydować o wysłuchaniu dziecka, jeśli uzna to za potrzebne w sprawie dotyczącej jego osoby lub majątku. Nie każda sprawa tego jednak wymaga – i nie każde dziecko musi być wysłuchane. Podstawowym warunkiem jest to, aby rozwój umysłowy, stan zdrowia oraz dojrzałość dziecka na to pozwalały.

W praktyce oznacza to, że sąd najpierw ocenia, czy dziecko potrafi samodzielnie, w sposób świadomy i zrozumiały, wyrazić swoje zdanie. Jeśli sąd uzna, że dziecko jest gotowe, może zdecydować się je wysłuchać. Wysłuchanie dziecka nie jest obowiązkowe ani automatyczne – to decyzja, którą sąd podejmuje indywidualnie w każdej sprawie.

Wysłuchanie dziecka – jak wygląda w praktyce?

Rozmowa z dzieckiem odbywa się poza salą rozpraw, w możliwie komfortowych i neutralnych warunkach – zazwyczaj w osobnym pokoju, z udziałem sędziego, a czasem także psychologa. Nie ma tu podniosłej atmosfery sądowej ani formalnych procedur znanych z rozpraw – chodzi o spokojną rozmowę, dostosowaną do wieku i możliwości dziecka.

Wysłuchanie dziecka – jaki jest jego cel?

Celem wysłuchania nie jest przesłuchiwanie dziecka, lecz danie mu przestrzeni do wyrażenia swoich odczuć i opinii – o ile chce i potrafi to zrobić. Sąd nie ocenia dziecka ani nie zmusza go do zabierania głosu. Małoletni może na przykład opowiedzieć:

• z kim chciałby mieszkać po rozwodzie rodziców,
• jak wyobraża sobie kontakty z drugim rodzicem,
• jak czuje się w obecnej sytuacji rodzinnej.

Ważne: Sąd nie musi uwzględnić każdego życzenia dziecka – uwzględnia je w „miarę możliwości”, oceniając ich rozsądność i zgodność z dobrem małoletniego.

Czy rodzic lub opiekun prawny może nie zgodzić się na wysłuchanie dziecka?

Nie. Zgoda rodziców lub opiekuna prawnego nie jest wymagana, jeśli sąd uzna wysłuchanie dziecka za zasadne. To sąd – kierując się dobrem małoletniego – decyduje, czy rozmowa z dzieckiem powinna się odbyć. Rodzic może mieć swoje obawy lub wątpliwości, ale nie ma formalnego prawa do zablokowania tej czynności procesowej.

Czy psycholog zawsze bierze udział w wysłuchaniu?
Nie zawsze. Sąd może, ale nie ma obowiązku powołania psychologa. Często jednak, zwłaszcza przy młodszych dzieciach lub bardziej złożonych sprawach, sędzia korzysta z pomocy biegłego psychologa.

Czy podczas wysłuchania dziecka obecni są pełnomocnicy lub rodzice?
Nie – ani strony postępowania, ani ich pełnomocnicy nie biorą udziału w rozmowie z dzieckiem. Wysłuchanie ma charakter poufny i ma zapewnić dziecku poczucie bezpieczeństwa. Rodzic lub opiekun prawny nie może być obecny przy rozmowie, aby nie wywierać nieświadomej presji na dziecku.

Czy sąd informuje strony o przebiegu wysłuchania dziecka?

Nie. Wysłuchanie dziecka odbywa się z poszanowaniem jego prywatności i zgodnie z zasadą poufności. Sąd nie przekazuje rodzicom ani pełnomocnikom dokładnego przebiegu rozmowy, nie cytuje wypowiedzi dziecka i nie udostępnia protokołu z wysłuchania. Co ważne, pełnomocnicy również nie mają dostępu do notatki służbowej sędziego ani innych dokumentów z wysłuchania. Sąd może jedynie ogólnie odnieść się do stanowiska dziecka, jeśli ma to znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy.

Podsumowanie

Dziecko nie ma obowiązku stawienia się w sądzie, ale może zostać wysłuchane, jeżeli jego wiek i stan zdrowia na to pozwala. Sąd dąży do tego, by dziecko nie było narażone na stres i mogło swobodnie wypowiedzieć swoje zdanie. Wysłuchanie nie odbywa się na sali rozpraw, a jego forma jest dostosowana do sytuacji.

Jeśli potrzebujesz wsparcia w sprawie rodzinnej, skonsultuj się z adwokatem od spraw rodzinnych – spokojna i rzetelna porada to dobry początek.