Samodzielne zamieszkanie nastolatka – czy dziecko może mieszkać z kimś innym niż rodzic?

W praktyce życia rodzinnego zdarzają się sytuacje, w których nastolatek nie mieszka z rodzicem sprawującym nad nim władzę rodzicielską. Czasem wynika to z konfliktu rodzinnego, czasem z próby usamodzielnienia się, a bywa też, że dziecko zamieszkuje u dziadków, dalszej rodziny lub jednego z rodziców, który formalnie nie posiada opieki. Czy takie sytuacje są zgodne z prawem? Czy nastolatek może sam zdecydować, z kim mieszka?

Władza rodzicielska a miejsce zamieszkania dziecka

Zgodnie z art. 95 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (KRiO), rodzice mają nie tylko prawo, ale i obowiązek sprawowania pieczy nad osobą dziecka. Oznacza to, że mają decydujący głos w kwestii miejsca jego zamieszkania. Dziecko do ukończenia 18. roku życia co do zasady nie może samodzielnie decydować o tym, gdzie i z kim mieszka. Nawet nastolatek, który z pozoru wydaje się samodzielny i odpowiedzialny, formalnie pozostaje pod opieką prawną rodzica (lub opiekuna), który ponosi odpowiedzialność za jego byt i wychowanie.

Czy dziecko może zamieszkać np. u babci lub ojca bez władzy rodzicielskiej?

W życiu codziennym zdarzają się sytuacje, w których dziecko przebywa na stałe u osoby bliskiej – np. dziadków, wujostwa czy drugiego rodzica, który nie ma przyznanej władzy rodzicielskiej. Może to wynikać z sytuacji losowej, tymczasowych trudności opiekuńczych lub świadomego wyboru nastolatka. Trzeba jednak pamiętać, że sam fakt, że dziecko chce mieszkać gdzie indziej, nie tworzy podstawy prawnej do zmiany miejsca jego pobytu.

Zgodnie z art. 97 KRiO, rodzice wspólnie decydują o istotnych sprawach dziecka, a miejsce jego zamieszkania z pewnością do nich należy. Jeśli dziecko mieszka poza domem bez zgody rodziców (lub jednego z nich, w przypadku wykonywania władzy wspólnej), może to być uznane za sytuację nieprawidłową – zarówno z punktu widzenia prawa rodzinnego, jak i opiekuńczego.

Czy nastolatek może się usamodzielnić przed 18. rokiem życia?

Polskie prawo nie przewiduje instytucji “samodzielnego mieszkania” dziecka bez zgody rodzica lub orzeczenia sądu. Nawet 16- czy 17-latek, który pracuje, uczy się i ma wysoką samodzielność, nadal formalnie pozostaje pod opieką osoby sprawującej władzę rodzicielską. Wyjątek może stanowić tzw. ubezwłasnowolnienie częściowe lub pełnoletniość przez zawarcie małżeństwa (co może nastąpić od 16. roku życia kobiety, za zgodą sądu). Poza tymi przypadkami, dziecko powinno przebywać tam, gdzie wskazują jego opiekunowie prawni.

Co mówi orzecznictwo?

Sąd Najwyższy wielokrotnie podkreślał, że miejsce zamieszkania małoletniego dziecka powinno być zgodne z wolą rodziców wykonujących władzę rodzicielską. Nawet jeśli dziecko deklaruje chęć mieszkania z innym członkiem rodziny, decyzję w tej sprawie podejmują rodzice – wspólnie, jeśli oboje posiadają pełnię władzy.

Co w sytuacji, gdy rodzice się nie zgadzają?

Jeśli jedno z rodziców chce, by dziecko mieszkało z nim, ale nie ma ku temu formalnych podstaw (np. brak władzy rodzicielskiej lub orzeczenia sądu), konieczne jest wystąpienie do sądu rodzinnego o uregulowanie miejsca pobytu dziecka (art. 97 § 2 KRiO). Bez takiej decyzji zmiana miejsca zamieszkania może zostać potraktowana jako naruszenie prawa.

Podsumowanie

Samodzielne zamieszkanie nastolatka u innej osoby niż rodzic może mieć miejsce w praktyce, ale nie jest ono zgodne z przepisami, jeśli nie zostało zatwierdzone przez osoby sprawujące władzę rodzicielską lub sąd. Dziecko nie ma prawnej swobody wyboru miejsca pobytu, a za jego decyzje wciąż odpowiadają rodzice.

Niepewność co do miejsca zamieszkania dziecka? Skonsultuj się z adwokatem od spraw rodzinnych, by uregulować sytuację zgodnie z prawem i zadbać o dobro małoletniego.