Ustalenie przez sąd kontaktów z dzieckiem
Zgodnie z art. 113 §1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (dalej: k.r.o.), niezależnie od władzy rodzicielskiej rodzice oraz ich dziecko mają prawo i obowiązek utrzymywania ze sobą kontaktów. Jak wynika z wyroku WSA w Olsztynie z dnia 15.05.2019r., sygn. akt I SA/Ol 59/19, „(…) Prawo do utrzymywania kontaktów z dzieckiem jest prawem osobistym rodziców i przez to niezależnym od władzy rodzicielskiej. Osobista styczność rodziców z dziećmi jest zasadą, która podlega ograniczeniom (art. 113(2) § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego) albo wyłączeniu (art. 113(3) Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego) jedynie z uwagi na dobro dziecka”.
Kiedy sąd może ograniczyć kontakty z dzieckiem
Zgodnie z art. 113(2) §1 k.r.o., jeżeli wymaga tego dobro dziecka, sąd opiekuńczy ograniczy utrzymywanie kontaktów rodziców z dzieckiem.
W jaki sposób sąd może ograniczyć kontakty z dzieckiem
Katalog otwarty form tego ograniczenia znajduje się w §2 tegoż przepisu, który stanowi, że sąd opiekuńczy może w szczególności:
- zakazać spotykania się z dzieckiem;
- zakazać zabierania dziecka poza miejsce jego stałego pobytu;
- zezwolić na spotykanie się z dzieckiem tylko w obecności drugiego z rodziców albo opiekuna, kuratora sądowego lub innej osoby wskazanej przez sąd;
- ograniczyć kontakty do określonych sposobów porozumiewania się na odległość;
- zakazać porozumiewania się na odległość.
Z jakich powodów Sąd ograniczy kontakty z dzieckiem
Jak wynika z uzasadnienia do ustawy z dnia 06.01.2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. nr 220, poz. 1431), sąd ograniczy kontakty rodzica z dzieckiem, jeżeli jego postawa wobec dziecka lub głoszone przez niego poglądy mogłyby być niebezpieczne dla prawidłowego rozwoju dziecka, a intensywność takiego nieodpowiedniego wpływu będzie zagrażała dobru dziecka. Wszczęcie postępowania w tym przedmiocie może nastąpić na wniosek lub urzędu. Kierując się dobrem dziecka, sąd może zastosować ww. ograniczenia zarówno w stosunku do obojga rodziców, jak i wobec jednego z nich. Istnieje możliwość zastosowania jednego z środków ograniczenia utrzymywania kontaktów, jak również zakazy te mogą być kumulowane. Ponadto sąd musi w wyraźny sposób wskazać, na czym polega orzeczone przez niego ograniczenie. Należy również podkreślić, że niektóre ograniczenia sądu automatycznie wpływają na dopuszczalność utrzymywania kontaktów w obszarach innych niż te, do których odniósł się sąd, eliminując je. Przykładem takiego wykluczenia jest orzeczenie przez sąd zakazu porozumiewania się na odległość (art. 113(2) §2 pkt 5 k.r.o.) – racjonalne jest, że takie ograniczenie wyklucza możność spotykania się rodzica objętego zakazem z dzieckiem. Zatem sąd, orzekając wprost o jednym sposobie ograniczenia utrzymywania kontaktów, pośrednio dokonał ograniczenia w dwójnasób.
Zakaz kontaktów z dzieckiem
Jednakże najsurowszym środkiem ingerencji, jaki może być orzeczony przez sąd, jest zakaz kontaktów z dzieckiem. Zgodnie z art. 113(3) k.r.o., jeżeli utrzymywanie kontaktów rodziców z dzieckiem poważnie zagraża dobru dziecka lub je narusza, to wówczas sąd zakaże ich utrzymywania. Istotne jest, że zagrożenie musi mieć charakter poważny, dlatego też nie każde zagrożenie dobra dziecka będzie skutkowało koniecznością orzeczenia powyższego zakazu. Przykładowo, jeżeli dalsze utrzymywanie kontaktów dziecka z rodzicami powodowałoby dla niego zagrożenie zdrowia albo jego zdrowie już zostało naruszone, to wówczas należałoby zastosować omawiany zakaz. Innym przypadkiem uzasadnionej ingerencji sądu byłaby sytuacja, kiedy pod wpływem kontaktów z rodzicami dziecko porzuciłoby szkołę, zaczęło spędzać czas w towarzystwie dla niego nieodpowiednim (np. osób uzależnionych od alkoholu czy narkotyków). W doktrynie wskazuje się, że użyte w ww. przepisie określenie „poważne” odnosi się wyłącznie do zagrożenia dobra dziecka, nie dotyczy zaś jego naruszenia. Zatem sąd ma obowiązek orzec zakaz utrzymywania kontaktów z dzieckiem za każdym razem, kiedy ma miejsce naruszenie dobra dziecka wskutek utrzymywania z nim kontaktów przez rodzica lub rodziców. Orzekając w takich przypadkach zakaz, sąd nie jest obowiązany dokonywać dodatkowej kwalifikacji pod kątem „poważności” naruszenia. Omawiany przepis ma na celu zapobieganie naruszaniu dobra dziecka, jak również – w sytuacji, gdy do naruszenia już doszło – ma służyć zapobieganiu dalszych naruszeń w przyszłości.
Zobowiązanie rodziców do określonego postępowania
Innym środkiem ingerencji sądu w utrzymywanie kontaktów z dzieckiem jest ustanowione w art. 113(4) k.r.o. zobowiązanie rodziców do określonego postępowania. Zgodnie z tym przepisem sąd opiekuńczy, orzekając w sprawie kontaktów z dzieckiem, może zobowiązać rodziców do określonego postępowania, w szczególności skierować ich do placówek lub specjalistów zajmujących się terapią rodzinną, poradnictwem lub świadczących rodzinie inną stosowną pomoc z jednoczesnym wskazaniem sposobu kontroli wykonania wydanych zarządzeń. Również w tym przypadku katalog środków ma charakter otwarty. Orzeczenie sądu może się odnosić zarówno do jednego z rodziców, jak i do obojga. Przepis może zostać zastosowany zarówno w razie ograniczenia kontaktów z dzieckiem (art. 113(2) k.r.o.), jak i w przypadku orzeczenia zakazu kontaktów (art. 113(3) k.r.o.), bowiem rodzice w każdych okolicznościach mogą potrzebować pomocy np. specjalistów. Przepis ten nie ma charakteru represyjnego – ma służyć dobru dziecka. W swoim orzeczeniu sąd, oprócz zobowiązania rodziców do określonego postępowania, precyzuje również sposób kontroli wykonania tego zobowiązania, co ma służyć możliwości ustalenia, czy rodzice przestrzegają nałożonego na nich zobowiązania. Przykładowo sąd może zobowiązać rodziców do składania sprawozdań we wskazanych terminach.
Zmiana rozstrzygnięcia sądu
Zgodnie z art. 113(5) k.r.o., sąd opiekuńczy może zmienić rozstrzygnięcie w sprawie kontaktów, jeżeli wymaga tego dobro dziecka.
Przepisy oddziału 3 k.r.o., odnoszące się do kontaktów z dzieckiem, stosuje się odpowiednio do kontaktów rodzeństwa, dziadków, powinowatych w linii prostej, a także innych osób, jeżeli sprawowały one przez dłuższy czas pieczę nad dzieckiem (art. 113(6) k.r.o.).