ROZWÓD – przesłanki rozwodu – zupełny i trwały rozkład pożycia (art. 56 § 1 KRO)
Rozwiązanie małżeństwa przez rozwód jest do dopuszczalne przez system prawny odstępstwo od zasady trwałości związku małżeńskiego. Małżeństwo jako związek kobiety i mężczyzny, znajduje się pod ochroną i opieką Rzeczypospolitej Polskiej (zob. art. 18 Konstytucji RP). Przepisy KRO, odnoszące się do rozwodu, nie przewidują tzw. bezwzględnych przyczyn rozwodowych, co oznacza, że nie zawierają enumeratywnego katalogu okoliczności, z których każda mogłaby być podstawą orzeczenia rozwodu (zob. Art. 56 KRO red. Pietrzykowski 2020, wyd. 6/J. Gajda).
Co mówi kodeks rodzinny na temat rozwodu?
Zgodnie z art. 56 §1 KRO, „Jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia, każdy z małżonków może żądać, ażeby sąd rozwiązał małżeństwo przez rozwód”. Z przepisu tego wynika, iż rozwiązanie małżeństwa poprzez rozwód jest możliwe tylko wtedy, gdy między małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia. Sąd musi zatem w każdej sprawie ustalić, czy taki rozkład pożycia występuje.
Negatywne przesłanki rozwodu
Negatywne przesłanki rozwodowe wynikają z art. 56 §2 i §3 KRO. Przepisy te określają okoliczności, w których rozwód nie może zostać orzeczony, mimo że zachodzą przesłanki określone w ww. §1. Rozwód nie jest dopuszczalny, jeżeli:
- wskutek niego miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków albo
- z innych względów orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (§2);
- żąda go małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, chyba że drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód albo że odmowa jego zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego (§3).
Każda z przesłanek rozwodu z art. 56 KRO wymaga odrębnego omówienia. Przedmiotem niniejszego omówienia będzie przepis §1 ww. artykułu
Trwały i zupełny rozkład pożycia
Pojęcie pożycia małżeńskiego nie zostało przed ustawodawcę zdefiniowane. Najczęściej wzorzec pożycia małżeńskiego definiuje się jako wspólnotę uczyć miłości, szacunku i zaufania, połączoną harmonijnym współżyciem fizycznym oraz pełną wspólnotą gospodarczą. Między małżonkami powinny istnieć trzy więzi – duchowa, fizyczna i gospodarcza. Jeżeli dochodzi do osłabienia czy zanikania tych więzi, wówczas mamy do czynienia z rozkładem pożycia małżeńskiego.
Wyjaśnienie przez Sąd przyczyn rozkładu małżeństwa
Sąd w procesie o rozwód jest obowiązany do wszechstronnego wyjaśnienia przyczyn rozkładu, czyli okoliczności, jakie doprowadziły do jego powstania (zob. uchwała SN z dnia 18.03.1968 r., sygn. III CZP 70/66). Dalej SN w uzasadnieniu ww. uchwały wskazuje, że „Ustalenie tych okoliczności jest przede wszystkim niezbędne dla oceny charakteru i stopnia rozkładu pożycia małżeńskiego, zwłaszcza z punktu widzenia jego trwałości, stanowiącej w myśl art. 56§1 KRO konieczny warunek dopuszczalności rozwodu. Bez wyjaśnienia okoliczności, które wywołały rozkład, nie byłoby także możliwe rozstrzygnięcie, czy i który z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia, o czym sąd obowiązany jest orzec stosownie do art. 57§1 KRO. Jest to również potrzebne w sprawach, w których obie strony rezygnują z orzeczenia o winie, gdyż takie stanowisko stron nie zwalnia sądu od obowiązku oceny rozkładu z punktu widzenia jego zupełności i trwałości. Wreszcie ustalenie przyczyn rozkładu pożycia małżeńskiego może mieć zasadnicze znaczenie dla oceny, czy żądanie rozwodu nie jest w okolicznościach sprawy sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, albo czy z żądaniem tym nie występuje małżonek wyłącznie winny, a w wypadku gdy rozwodu żąda małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia – czy z zasadami tymi nie jest sprzeczna odmowa drugiego małżonka wyrażenia zgody na rozwód”. Wskazuje się, ze rozkład pożycia między małżonkami nie zawsze jest definitywny, bowiem nawet zupełny rozkład może okazać się przemijający. Należy podkreślić również, że rozkład może powstać nawet wskutek jednorazowego zachowania się małżonka (np. cudzołóstwa, ciężkiej zniewagi).
Co to jest zupełność rozkładu małżeństwa?
Odnosząc się do pojęcia zupełności rozkładu pożycia należy wskazać na trafne stanowisko judykatury w tym przedmiocie – rozkład pożycia małżonków jest zupełny, gdy wszystkie więzy łączące małżonków (duchowe, fizyczne i gospodarcze) uległy zerwaniu. Jeżeli jednak przy zupełnym braku więzi duchowej i fizycznej pozostały pewne elementy więzi gospodarczej, które są wywołane szczególnymi okolicznościami (np. wspólnym zamieszkiwaniem), wówczas rozkład pożycia można mimo to uznać za zupełny (zob. Art. 56 KRO red. Pietrzykowski 2020, wyd. 6/J. Gajda; wyrok SA w Katowicach z dnia 28.10.2004 r., sygn. I ACa 375/04).
Trwały rozkład pożycia
Z kolei o trwałym rozkładzie pożycia mówimy wtedy, gdy doświadczenie życiowe pozwala przyjąć, że w okolicznościach danej sprawy powrót małżonków do pożycia nie nastąpi. Należy przy tym mieć na uwadze indywidualne cechy charakteru małżonków (por. SN z dnia 28.05.1955 r., sygn. I CO 5/55). Ważną rolę przy określeniu trwałości rozkładu pożycia odgrywa upływ czasu. Ciekawe stanowisko znajdziemy w jednym z orzeczeń SN, zgodnie z którym „Nawet 3-letnie rozstanie małżonków nie musi oznaczać trwałego rozkładu, jeżeli ich wspólne pożycie obejmuje okres 38 lat” (wyrok SN z dnia 17.10.2000 r., sygn. I CKN 831/98).
Zupełność i trwałość rozkładu pożycia muszą występować łącznie.