Prawo i obowiązek utrzymywania kontaktów z dzieckiem
Zgodnie z art. 113 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (dalej: k.r.o.), niezależnie od władzy rodzicielskiej rodzice oraz ich dziecko mają prawo i obowiązek utrzymywania ze sobą kontaktów (§1).
Art. 113. Kontakty rodziców z dzieckiem
Dz.U.2019.0.2086 t.j. – Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy§ 1. Niezależnie od władzy rodzicielskiej rodzice oraz ich dziecko mają prawo i obowiązek utrzymywania ze sobą kontaktów.
§ 2. Kontakty z dzieckiem obejmują w szczególności przebywanie z dzieckiem (odwiedziny, spotkania, zabieranie dziecka poza miejsce jego stałego pobytu) i bezpośrednie porozumiewanie się, utrzymywanie korespondencji, korzystanie z innych środków porozumiewania się na odległość, w tym ze środków komunikacji elektronicznej.
Co należy rozumieć przez kontakty z dzieckiem?
Kontakty z dzieckiem obejmują w szczególności przebywanie z dzieckiem (odwiedziny, spotkania, zabieranie dziecka poza miejsce jego stałego pobytu) i bezpośrednie porozumiewanie się, utrzymywanie korespondencji, korzystanie z innych środków porozumiewania się na odległość, w tym ze środków komunikacji elektronicznej (§2). Katalog kontaktów ma charakter otwarty, zawiera jednak najważniejsze formy tych kontaktów. Jak wynika z wyroku WSA w Olsztynie z dnia 15.05.2019 r., sygn. akt I SA/Ol 59/19: „W myśl art. 113 § 2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego kontakty należy rozumieć jako osobistą styczność z dzieckiem, polegającą przede wszystkim na wspólnym spędzaniu czasu rodzica z dzieckiem zarówno w miejscu stałego pobytu dziecka, jak i poza tym miejscem. Widywanie się z dzieckiem i wspólne z nim przebywanie stanowi najważniejszy przejaw kontaktów z dzieckiem, którego charakterystyczną i nieodłączną cechą jest istnienie bezpośredniej, fizycznej styczności z dzieckiem oraz możliwość nawiązania z nim kontaktu emocjonalnego umożliwiającego przekazanie treści i postaw emocjonalnych. Kontakty z dzieckiem oznaczają także utrzymywanie z dzieckiem komunikacji w każdej formie, w tym za pomocą środków komunikacji elektronicznej ułatwiających porozumiewanie się na odległość (…)”.
Prawo do kontaktów a władza rodzicielska
Prawo do kontaktów rodzica z dzieckiem nie stanowi składnika władzy rodzicielskiej, ale należy do praw rodzicielskich, o których stanowi art. 48 ust. 2 Konstytucji RP.
Prawa i obowiązki dziecka w zakresie kontaktów
Utrzymywanie kontaktów z dzieckiem jest również prawem i obowiązkiem dziecka, co odpowiada art. 9 ust. 3 Konwencji o prawach dziecka, zgodnie z którym dziecko ma prawo do utrzymywania regularnych stosunków osobistych i bezpośrednich kontaktów z obojgiem rodziców, z wyjątkiem przypadków gdy jest to sprzeczne z najlepiej pojętym interesem dziecka. Orzecznictwo europejskie stoi na stanowisku, iż „Interes dziecka wymaga ochrony jego rozwoju oraz więzi z jego rodziną, a zwłaszcza z jego matką i ojcem. Co do zasady, w najlepszym interesie dziecka leży podtrzymanie kontaktu z obojgiem z rodziców, w praktyce, na równych prawach, z wyjątkiem prawnych ograniczeń uzasadnionych przez kwestie związane z najlepszym interesem dziecka” (wyrok ETPC z dnia 10.01.2017r., sygn. 32407/13).
Ustalenie kontaktów z dzieckiem
Kodeks reguluje także zasady kontaktów z dzieckiem. Jak wynika z art. 113(1) § 1 k.r.o., jeżeli dziecko przebywa stale u jednego z rodziców, sposób utrzymywania kontaktów z dzieckiem przez drugiego z nich rodzice określają wspólnie, kierując się dobrem dziecka i biorąc pod uwagę jego rozsądne życzenia, a w braku porozumienia – rozstrzyga sąd opiekuńczy. Co do zasady, najczęstszym przypadkiem jest sytuacja, kiedy dziecko przebywa stale u jednego z rodziców. Wówczas, jak wynika z ww. przepisu, rodzice wspólnie ustalają sposób utrzymywania kontaktów z dzieckiem, kierując się przy tym dobrem dziecka i biorąc pod uwagę jego rozsądne życzenia (zob. art. 95 § 4 k.r.o.). Powyższe rozwiązanie powinno stanowić regułę, jednakże nie zawsze rodzice potrafią się porozumieć. Wówczas o sposobie utrzymywania kontaktów z dzieckiem decyduje sąd opiekuńczy.
Kontakty z dzieckiem niemieszkającym z żadnym z rodziców
Zgodnie z art. 113(1) §2 k.r.o., przepis §1 stosuje się odpowiednio, jeżeli dziecko nie przebywa u żadnego z rodziców, a pieczę nad nim sprawuje opiekun lub gdy zostało umieszczone w pieczy zastępczej. Jak bowiem wynika z istoty kontaktów, rodzice, w przypadku pozbawienia ich władzy rodzicielskiej albo jej ograniczenia, nadal mają prawo i obowiązek utrzymywania kontaktów z dzieckiem. Przepis ten pozwala na ingerencję sądu opiekuńczego, jeżeli pozbawieni władzy rodzicielskiej rodzice nie będą dbać o podtrzymywanie kontaktów z dzieckiem z przyczyn braku chęci lub z niemożności wspólnego wyjaśnienia tej kwestii.