Obowiązek alimentacyjny rozwiedzionych małżonków (art. 60§1 k.r.o.)

Kodeks rodzinny i opiekuńczy (dalej: k.r.o.) reguluje kwestię obowiązku alimentacyjnego rozwiedzionych małżonków. Jednym z typów tych roszczeń są roszczenia alimentacyjne małżonka rozwiedzionego, który znajduje się w niedostatku i nie został on uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia. Powyższe wynika z art. 60 §1 k.r.o., zgodnie z którym „Małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia i który znajduje się w niedostatku, może żądać od drugiego małżonka rozwiedzionego dostarczania środków utrzymania w zakresie odpowiadającym usprawiedliwionym potrzebom uprawnionego oraz możliwościom zarobkowym i majątkowym zobowiązanego”.

Kiedy można zasądzić alimenty od małżonka?

W oparciu o powyższe wskazuje się na następujące sytuacje, które uzasadniają zasądzenie alimentów na podstawie art. 60 §1 k.r.o.:

• rozkład pożycia nastąpił z winy obojga małżonków;
• rozkład pożycia nastąpił z winy małżonka zobowiązanego do alimentów;
• wina rozkładu pożycia nie została przez sąd ustalona z uwagi na zgodny wniosek stron;
• zgodnie z orzeczeniem sądu żadna ze stron nie była winna rozpadu rodziny.

Orzeczenie co do winy, zawarte w wyroku rozwodowym, wiąże sąd, który orzeka o obowiązku alimentacyjnym na podstawie analizowanego przepisu.

Co to jest niedostatek?

Omawiając niniejszej zagadnienie, w pierwszej kolejności należy odnieść się do pojęcia niedostatku. Kodeks nie zawiera legalnej definicji tegoż pojęcia – pomocne jest tutaj bogate orzecznictwo, zgodnie z któwym niedostatek należy rozumieć jako „brak środków na pełne pokrycie usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego, to jest na zapewnienie sobie normalnych warunków bytowych adekwatnych do wieku i stanu zdrowia, pomimo wykorzystania przez niego wszystkich dostępnych legalnie i w granicach rozsądku możliwości w celu uzyskania niezbędnych dochodów” (zob. np. wyroki SN: z 07.09.2000r., I CKN 872/2000; z 05.07.2000r., I CKN 226/2000; z 28.06.2000r., IV CKN 662/2000). Celem oceny niedostatku należy dokonać porównania sytuacji materialnej byłych małżonków.

Co to są usprawiedliwione potrzeby?

Z kolei „usprawiedliwione potrzeby”, zgodnie z art. 60 §1 k.r.o., uzależnione są m.in. od wieku, wykształcenia czy stanu zdrowia uprawnionego. Podkreśla się, że w przypadku zasądzenia omawianych alimentów nie należy pomijać sytuacji materialnej małżonka zobowiązanego – jego możliwości zarobkowych i majątkowych. Jeżeli sytuacja zobowiązanego uniemożliwia mu przyczynianie się w jakimkolwiek stopniu do utrzymania małżonka pozostającego w niedostatku, wówczas alimenty nie zostaną zasądzone (zob. wyrok SN z dnia 16.05.2000r., sygn. IV CKN 1222/2000). SN stoi na stanowisku, iż „usprawiedliwione potrzeby to takie, których zaspokojenie zapewni uprawnionemu normalne warunki bytowania, odpowiednie do jego stanu zdrowia i wieku” (wyrok SN z 7.09.2000 r., I CKN 872/00). Do usprawiedliwionych potrzeb zalicza się także lekarstwa (wyrok SN z 19.05.1975 r., III CRN 55/75).

Kiedy już nie musisz płacić alimentów?

Obowiązek alimentacyjny wobec małżonka został ograniczony przez art. 60 §3 k.r.o.: „Obowiązek dostarczania środków utrzymania małżonkowi rozwiedzionemu wygasa  w razie zawarcia przez tego małżonka nowego małżeństwa. Jednakże gdy zobowiązanym  jest  małżonek  rozwiedziony,  który  nie  został  uznany  za  winnego rozkładu pożycia, obowiązek ten wygasa także z upływem pięciu lat od orzeczenia rozwodu,  chyba  że  ze  względu  na  wyjątkowe  okoliczności  sąd,  na  żądanie uprawnionego, przedłuży wymieniony termin pięcioletni”. Jak wynika z orzecznictwa, omawiany obowiązek wygasa z upływem 5 lat od chwili uprawomocnienia się wyroku rozwodowego (zob. uchwała SN z dnia 26.03.1969r., sygn. III CZP 16/69). Wygaśnięcie następuje z mocy samego prawa, bez orzeczenia sądu, jednakże przedłużenie tego obowiązku może być dokonane wyłącznie orzeczeniem sądu, wydanym na wniosek uprawnionego. Za wyjątkowe okoliczności, uzasadniające wniosek uprawnionego, uznaje się m.in. kalectwo wskutek wypadku, nagłą chorobę, utratę majątku wskutek działań żywiołu, etc. Jak wynika z orzecznictwa, wyjątkowe okoliczności mogą leżeć także po stronie zobowiązanego – zalicza się do nich np. nagłe wzbogacenie (uchwała SN z 16.04.1975r., sygn. III CZP 22/75). Bez znaczenia pozostaje zawarcie związku małżeńskiego przez małżonka zobowiązanego.

Czy jeśli płacisz alimenty po upływie 5 lat sąd przedłuży ten termin?

Nie jest dopuszczalne domniemanie, że skoro małżonek zobowiązany po upływie pięcioletniego terminu w dalszym ciągu świadczy alimenty na rzecz drugiego małżonka, to złożył oświadczenie woli o przedłużeniu tego terminu (zob. wyrok SN z 24.11.1981 r., III CRN 239/81).

Jak dochodzić alimentów na wypadek orzeczenia rozwodu?

Zgodnie z art. 444 k.p.c., „Małżonek może dochodzić roszczeń alimentacyjnych od drugiego małżonka na wypadek orzeczenia rozwodu, jak również na wypadek orzeczenia separacji. Dochodzenie następuje przez zgłoszenie wniosku na rozprawie w obecności drugiego małżonka albo w piśmie, które należy doręczyć drugiemu małżonkowi„. Warto podkreślić, że zgodnie z tym przepisem małżonek „może” dochodzić roszczeń, co oznacza, iż nie jest możliwe rozstrzygnięcie tej kwestii przez sąd z urzędu.

Który sąd rozpoznaje sprawy o alimenty?

Sprawy o alimenty należą do właściwości sądu rejonowego, zgodnie z art. 17 pkt 4 k.p.c. Nie ma przy tym znaczenia wartość przedmiotu sporu, określona zgodnie z art. 22 k.p.c. Właściwość miejscowa sądu określana jest zgodnie z ogólną regułą, wynikającą z art. 27 § 1 k.p.c. – powództwo wytacza się przed sąd pierwszej instancji, w którego okręgu pozwany ma miejsce zamieszkania.