Nadużycie uprawnień przez funkcjonariusza publicznego, art 231 kk.

Nadużycie funkcji jest przestępstwem często popełnianym. Jak wynika ze statystyk zamieszczonych na stronie Komendy Głównej Policji (http://statystyka.policja.pl/st/kodeks-karny/przestepstwa-przeciwko-10/63570,Naduzycie-wladzy-art-231.html) w 2016 r. popełniono 2124 takich przestępstw i wszczęto 2632. Najwięcej przestępstw nadużycia funkcji stwierdzono w 2013 r.

Poniższy wykres przedstawia jak na przestrzeni lat zmieniała się ilość popełnionych przestępstw z art. 231 kk i ile wszczęto postępowań w tych sprawach.

Art. 231. Nadużycie uprawnień przez funkcjonariusza publicznego

Dz.U.2018.0.1600 t.j. – Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny

§ 1. Funkcjonariusz publiczny, który, przekraczając swoje uprawnienia lub nie dopełniając obowiązków, działa na szkodę interesu publicznego lub prywatnego,podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

§ 2. Jeżeli sprawca dopuszcza się czynu określonego w § 1 w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej,podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

§ 3. Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 działa nieumyślnie i wyrządza istotną szkodę,podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

§ 4. Przepisu § 2 nie stosuje się, jeżeli czyn wyczerpuje znamiona czynu zabronionego określonego w art. 228 

Dobro chronione przestępstwa z art 231 kk

Dobrem chronionym tym przepisem jest prawidłowa działalność instytucji państwowych oraz szeroko pojęty interes społeczny i prywatny. Nadużycie uprawnień lub niedopełnienie obowiązków w sposób negatywny wpływa na wizerunek organu, którego funkcjonariusz dopuścił się naruszenia. Funkcjonariusze publiczni są wyposażenia przez prawo w szereg uprawnień i obowiązków a ich naruszenie podważa zaufanie do całej instytucji, którą reprezentują.

Typy przestępstwa

W art. 231 kk zostały wymienione 2 typy podstawowe tego przestępstwa oraz 1 typ tzw. kwalifikowany, czyli skutkujący wyższą odpowiedzialnością karną. Typami podstawowymi są umyślne przekroczenie uprawnień lub niedopełnienie obowiązków przez funkcjonariusza publicznego oraz te same czynności, popełnione jednak w sposób nieumyślny.

Typem kwalifikowanym przestępstwa z art 231 kk jest umyślne przekroczenie uprawnień lub niedopełnienie obowiązków w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej.

Czynności sprawcy

Czynności sprawcy przestępstwa z art 231 kk polegają na przekroczeniu uprawnień lub niedopełnieniu obowiązków, lub jak uznał Sąd Najwyższy również może dojść do sytuacji, gdy sprawca jednocześnie przekroczy uprawnienia lub nie dopełni obowiązku.

Uprawnienia lub obowiązki muszą wynikać z ustawy lub innego aktu prawnego, którym może być: statut, regulamin itp.

Jak słusznie zauważył Sąd Najwyższy: „Dla istoty przestępstwa z art. 286 kk z 1932 r. (ob. art. 231 kk) bynajmniej nie jest wymagane stwierdzenie w działaniu urzędnika faktu przekroczenia przezeń jakichkolwiek przepisów służbowych. Nie wszystkie obowiązki urzędnika są określone w przepisach, lecz mogą wynikać także z samej istoty urzędowania i charakteru zajmowanego stanowiska. Każde postępowanie urzędnika, nieodpowiadające tym ramom w zależności od sytuacji faktycznej, może być uznane za przekroczenie władzy lub niedopełnienie obowiązku” (wyr. SN z 10.10.1946 r., K 1292/46, OSN 1947, Nr 4, poz. 101).

Przekroczenie uprawnień

Przyjmuje się, że przekroczenie uprawnień są to wszelkie działania wykraczające poza granice, które zostały wyznaczone przepisami prawa lub istotę tych przepisów. Można je również określić jako podjęcie czynności, która nie należy do uprawnień funkcjonariusza lub nie ma uzasadnienia prawnego lub faktycznego albo jest niezgodna z wymaganiami proceduralnymi. Przekroczenie uprawnień może przybrać bardzo wiele form i każdy przypadek należy przeanalizować oddzielnie.

Niedopełnienie obowiązków

Z niedopełnieniem obowiązków mamy do czynienia wtedy, gdy funkcjonariusz publiczny nie podejmuje czynności, pomimo że był on zobowiązany ją uczynić albo podejmuje czynność w sposób wadliwy. Można to opisać jako zupełne zaniechanie dokonania danej czynności albo wykonanie jej nienależycie.

Działanie na szkodę interesu publicznego lub prywatnego

Czyn z art 231 kk może być popełniony jedynie wtedy, gdy przekroczenie uprawnień lub niedopełnienie obowiązków odbyło się ze szkodą dla interesu społecznego lub prywatnego. Słusznie w wyroku z dnia 10 marca 2011 r. podkreślił Sąd Apelacyjny w Białymstoku (sygn. akt II AKa 213/10, że: „Podmiotowo-przedmiotowe znamiona czynu z art. 231 § 1 kk, z uwagi na swoje ogólne i blankietowe określenie w ustawie każdorazowo podlegają ocenie Sądu orzekającego wedle kryteriów o charakterze modalnym. Sąd musi w pierwszej kolejności rozstrzygnąć, czy waga i stopień przekroczenia lub niedopełnienia obowiązków służbowych przez funkcjonariusza publicznego i wynikające z niego zagrożenie dla interesu publicznego lub prywatnego – uzasadnia w ogóle odpowiedzialność karną”

Jako interes publiczny należy rozumieć dobro ogółu, nie zaś wąskiej grupy osób. Interesem prywatnym jest natomiast interes określonej osoby lub grupy osób. Co ciekawe konkretna szkoda nie musi powstać, a dla odpowiedzialności z art. 231 kk jest wystarczające, że funkcjonariusz naraził ogół, grupę osób lub konkretną osobę na powstanie szkody. Jest ważna więc jedynie możliwość wystąpienia szkody. Zagrożenie to nie może być jednak hipotetyczne, musi być ono realne

Istotna szkoda

Istotna szkoda jest znamieniem występującym w § 3 art 231 kk. Ustawodawca wymaga więc aby przy nieumyślnym przekroczeniu uprawnień lub niedopełnieniu obowiązków została wyrządzona istotna szkoda i dopiero wtedy sprawca może zostać za ten czyn skazany.

Pojęcie szkody obejmuje zarówno szkodę majątkową jak i niemajątkową. Pogląd taki wyraził również Sąd Najwyższy.

Wyrządzona szkoda musi być jednak istotna. Słowo istotna oznacza, znaczny, duży, znaczący. W ustawie nie zostało określone konkretne kryterium kwotowe określające wysokość istotnej szkody jednak niewątpliwie musi być ona stosunkowo duża.

Znamię kwalifikujące

Znamieniem określającym typ kwalifikowany czynu z art. 231 kk jest działanie w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej.

Korzyść majątkowa lub osobista określone są w sposób tożsamy co w przypadku przestępstwa z art. 228 kk .

Odpowiadać jednak za przestępstwo z art. 231 kk można tylko wtedy, gdy działania sprawcy nie wyczerpują znamion czynu z art. 228 kk, czyli sprzedajności.

Kto może popełnić to przestępstwo?

Sprawcą przestępstwa z art 231 kk może być jedynie funkcjonariusz publiczny.

Funkcjonariuszem publicznym, zgodnie z art. 115 § 13 kk jest:

1) Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej;

2) poseł, senator, radny;

2a) poseł do Parlamentu Europejskiego;

3) sędzia, ławnik, prokurator, funkcjonariusz finansowego organu postępowania przygotowawczego lub organu nadrzędnego nad finansowym organem postępowania przygotowawczego, notariusz, komornik, kurator sądowy, syndyk, nadzorca sądowy i zarządca, osoba orzekająca w organach dyscyplinarnych działających na podstawie ustawy;

4) osoba będąca pracownikiem administracji rządowej, innego organu państwowego lub samorządu terytorialnego, chyba że pełni wyłącznie czynności usługowe, a także inna osoba w zakresie, w którym uprawniona jest do wydawania decyzji administracyjnych;

5) osoba będąca pracownikiem organu kontroli państwowej lub organu kontroli samorządu terytorialnego, chyba że pełni wyłącznie czynności usługowe;

6) osoba zajmująca kierownicze stanowisko w innej instytucji państwowej;

7) funkcjonariusz organu powołanego do ochrony bezpieczeństwa publicznego albo funkcjonariusz Służby Więziennej;

8) osoba pełniąca czynną służbę wojskową, z wyjątkiem terytorialnej służby wojskowej pełnionej dyspozycyjnie;

9) pracownik międzynarodowego trybunału karnego, chyba że pełni wyłącznie czynności usługowe.

Wymiar kary

Typ podstawowy przestępstwa z art 231 kk polegający na umyślnym przekroczeniu uprawnień lub niedopełnieniu obowiązków podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

Drugi z typów podstawowych polegający na nieumyślnym działaniu sprawcy, który jednak wyrządził istotną szkodę podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

Typ kwalifikowany natomiast, tj. popełnienie czynu przez funkcjonariusza w celu osiągniecia korzyści majątkowej lub osobistej podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

Niniejszy artykuł nie stanowi porady prawnej świadczonej w indywidualnej sprawie i w zależności od okoliczności faktycznych danej sprawy może być ona różnie interpretowana. Niniejszy artykuł został sporządzony w stanie prawnym na dzień 4 sierpnia 2019 r. po tym czasie stan prawny mógł ulec zmianie.